Yine ve yeni bir sağlık vakası –  Bir Fıtık Hikayesi

Cem Yılmaz | Kaynımda da var- Fıtık:

Cem Yılmaz: Netice geldi “Fıtık”. Hiç öyle 2 üniversite bitirmiş hastalık değil. İnşaatta kürekle kum karıyorduk fıtık attı.

Bana da 5 üniversite bitirdiğim halde fıtık teşhisi koydular…

Acı ile uyanış
Cuma günü sabah altı civarında sırtımda ya da boynumda keskin bir acı ile uyandım. Herhalde kas spazmı filandır diye düşündüm, barfikse asıldım açılsın diye. Ancak nafile… Bugün de okul olmadığından rutin koşuya çıkmayı düşünüyordum. Hafta sonu yatarım geçer diye düşündüm.

Fakat acı ilerleyince ne yapalım dedik hanımla birlikte, Etimesgut semtinde bir özel hastaneden pazartesiye randevu aldık, 08.30’a. Sabah bir taksi ile, araba da kullanamıyorum, hastaneye erkenden vasıl olduk. Klasik giriş-kayıt işlemleri ardından hayatından bezmiş bir doktor asık suratla ofise geldi, biz de içeri girdik. Kıvranıyorum, iki büklüm. Adam selam-sabah vermeden baktı, nereden çıktınız bu saatte der gibi ve hemen MR yazalım çektirin dedi. Kimsin, nesin, ne iş yaparsın, nasıl oldu, ne oldu, sporcu musun, lapacı mısın gibi olayla ilgili hiç bir bilgiye ihtiyacı yok. Halbuki duyuyoruz ya her insan farklı diye. Ancak bizde herkes fotokopi sayılıyor. Ancak eşim doktor bey bir ağrı kesici filan verseniz bu hali ile nasıl uzanacak deyince, lütfetti “tamam, acile gidin bir ağrı kesici yazdım” dedi ve çıktık.

Aslında iki yıl önce başımdan ya da benzer bir deneyim yaşamış o dönemde bir işim olmadığından aslında doktorların hiç sevmediği ve burun kıvırdıkları internet doktorculuğu sayesinde 3 ay yatıp kendi kendime tedavi olmuştum, birkaç klasik ağrı kesici ve NSAID hap ve kremlerle. Tam olarak nedeninin bilmediğim bir olay sonucu, muhtemelen bilinçsiz ve gaza gelinen bir anda fazla ağırlık kaldırma, bir anda sol bacağımı hareket ettiremedim kazık gibi kalakaldım sitenin bahçesinde, acı ile birlikte. Üç ay yatmak durumunda kaldım. Maratonlar, ultralar koşarken bir anda duvara toslamak çok da iyi bir yaşam deneyimi olmasa gerek.

Doktora gitmedim, kesin bel fıtık ameliyat diyecekler diye. Çünkü etrafımda çok fazla bel fıtığı ameliyatı geçiren ve ameliyattan sonra bir türlü belini doğrultamayan birçok tip görüyorum. Ne yaptım: İnternet. O zamanlar daha ChatGPT filan yok. Ancak sağ olsun Google: “L5 radiculopathy specifically is a common cause of foot drop and numbness on toes”. Yani diyor ki L5 omurunda sinire baskı topuk düşmesi ve başparmak kontrolsüzlüğü nedeni. Yine internetten patlak L5 diskin vücut tarafından düzeltme olasılığı fazla, fakat aylar ve birkaç yıl gerekiyor eski duruma dönebilmesi için, tabi kişisine bağlı. Neyse 3-4 ay ara verdikten sonra tekrar ilk koşuma, fakat ağırdan, başlayabildim. Tam sekiz ay sonra da limitsiz koşabilme seviyesine ulaştım.

Ayrıntıları bilmek isteyenler için https://www.cengizyardibi.com/100000-2/ yazının bağlantısı.

Biraz Anatomi Dersi-Fıtık
Fıtık deyince de en bilineni ve yaygın olanı bel ve boyun fıtığı. Omurgada 7 adet boyun omuru (servikal vertebra), 12 adet sırt omuru (torakal vertebra), 5 adet bel omuru (lomber vertebra), 5 sakral vertebrasakral ve 4 de koksal vertebra bulunur. Bu 33 vertebranın ilk 24 tanesi birbirine eklemler aracılığıyla bağlanmıştır. Bunlara presakral vertebralar denilir. Boyun omurları C1-C7, lomber ise L1-L5 olarak kodlanıyor ve bunlardan en sakat olanları C6-C7 ile L4-L5; çünkü bunlar en oynak kısımda. Bu omurlar arasında disk adı verdiğimiz yastıkçıklar , çevresinde bağlar, arkasında kaslar ve ön tarafında ise önemli damarlar ve iç organlar bulunur. İşte en basitinden bu yastıkçıklardaki sıvının dışarı taşarak sinirlere baskı yapması fıtık oluyor.

Acilde
Hastane aciline gittik doktorun verdiği kâğıdı gösterdik, sanki ilk defa görüyorlar, daha önceden hiç mi yapmadılar bilmiyoruz. Neyse oraya buraya, doktora sordular, acilde bir yatağı gösterip uzanmamı istediler. İçeride 3-5 eleman geyik yapmakta, bir köşede de boya yapıyorlar. Bir tane genç elinde bir serum torbası ile geldi, kanal açtı damara ve dayadı ağrı kesiciyi, 2-3 dakika sonra bir şeyler olmaya başladı, başım dönmeye ve midem bulanmaya. Son bir gayret bir şeyler oluyorum deyince eşim atıldı, çok hızlı gidiyor bu ilaç diye itiraz etti. Hemen ilacı kestiler ve kalp, tansiyon aletleri getirdiler, acil bir şeyler yapmaya çalıştılar, bayılmak üzereyim, ya da gidiyorum, durup dururken ne şehittir ne gazi olayı.

Meğer doktorun 30-40 dakikada damara zerk edilmesi gereken ağrı kesici 3 dakikada yarılanmış, akış hızını ayarlamayı bilmediği için işlemi yapan çocuk. Mahcup bir şekilde ben işe daha yeni başladım 3-4 gündür deyiverdi.  Doktoru aradılar, o da orada 30-40 dakikada verilecek diye yazdım diye sıyrıldı. Daha deneyimli görevli olup da geyik yapan usta giyimli ve davranışlı olanı ilaca alerjisi varmıştır diye topu taca atmaya. Neyse biraz sonra kendime geldim. Az kaldı hiçbir aciliyeti olmayan bir durumda gerçekten acil olarak gidecektim. Senin nene gerek basit bir “fıtık” için hastanelere koşmaya, hem de ÖZEL’e.

MRI
Yarım yamalak alınan ağrı kesici ile makineye yattım, fakat sırtüstü yatmak ne mümkün. “Zııırt, vıırt” makineden sesler geliyor, fakat ben kıvranıyorum. Operatörde kımıldarsam düzgün MR alamayacağını haykırıyor. Neyse kıvranarak 15-20 dakika cehennem azabından sonra makineden çıktım.

Doktorda
Bir saat sonra doktor başka bir ameliyattan çıkıp teşrif etti. Yine oturduk kurbanlık koyun gibi 3 metre ötesine kıvranarak. Baktı ekrandaki görüntüye “boyunda fıtık patlamış, hemen acil ameliyat, hemen yatış yaptırın, 1 saatlik basit bir operasyon diye bizi sepetledi. Ne bir açıklama, ne ilaç, ne başka bir seçenek. Çıktık mecburen. Sorduk ne yapalım diye. Hemen bir odaya alıp ameliyat işlemleri için bilgileri girmeye başladılar. Neyse ki tecrübeliyiz, “hoop dedim, biraz düşünelim”.

Bir kere gargaraya getirip hemen ameliyat muhabbetlerine şerbetliyim. İkincisi normal bir ağrı kesiciyi bile doğru dürüst veremeyen bir yerde boğazdan girilip ensede bir operasyon yapılacak bir olaya he demek? Nasıl kaçtığımızı bilemedik ardımıza bakmadan.

Başka bir doktora görünmek
Ne yapalım derken aklıma eski bir tanıdık cerrah geldi. Onu aradım. Bana Ankara’da bu işi en iyi yapabilecek 2 prof var dedi. Yakın olanı seçip hemen randevu aldık ve gittik, aynı gün muayenehanesine, hemen karşıladılar. Prof MR’a şöyle bir baktı, kolumu çekiştirdi, güç kaybı var acil ameliyat, yarın, çok basit yarım saatte hallederiz. Hemen para kısmını konuşun sekreteryada dedi. Yani benim gözüm tok, ben tıp konuşurum, para filan ilgilendirmez diyor, aklınca. Bir de fırça attı bu yaşlarda gençlik hevesi ile çok kişi spor yapıyor sonra başına bunlar geliyor diye, yani standart doktor kafası belli yaştan sonra spor yapılmaz, koşulmaz. Ağrım fazla olduğundan münakaşaya girmedim. Asıl sekreter Fransa tatilde imiş, detayları onunla konuşacağız, çömez olan bizden hemen ücreti istedi, ödedik çıktık. Asıl olan daha sonra teklif verecek. Ertesi gün Fransa’daki sekreter aradı, konunun sağlık ve tıbbi yönü konuşulmadan daha teklif geldi. Bilgisayardan gelen sesten daha mekanik ve soğuk bir ses teknik hiçbir açıklama yok, sadece prof’un anlaştığı hastaneye nasıl kaç lira verilecek, sigorta provizyon vermezse ne olacak, ilave masraf çıkarsa ne olacak, hastane masrafları hariç 60.000 TL fakat torpil yaptırdık ya bu nedenle 40.000 TL yeter, Allah bereket versin kabilinden, ilave doktorun cebine konulacak.

Siteden spor arkadaşım
Bu arada oturduğumuz sitede nöroşirurji uzmanı beraber spor yaptığımız ve koşmaya teşvik edip hatta koşmaya başlattığım diyebileceğim, bir devlet hastanesinde görev yapmakta olan doktora sordum, ne yapmam gerekir diye. E-nabızdan o da baktı, hallederiz abi, kolay, hafta sonu gel testleri yaptıralım haftaya da keseriz dedi. Daha sonra siteye gelince spor salonunda buluştuk, muayene etti, istersen bekle, bazen kendi kendine iyileşiyor, olmazsa operasyon dedi.

Fizik-Tedavi komşumuz
Epey de çevremiz varmış. Eski komşularımızdan biri fizik-tedavi prof, daha önceden bel fıtığı sırasında danışmış ilaç önerileri almıştık. O zaman hastane, MR filan başvurmadığımdan sadece ilaç ile idare etmiştim. Ona da e-nabızdan MR gösterince “oooo , çok derin ameliyattan başkası kurtarmaz” yorumunda bulundu.

İlk günler korkunç acılı geçmeye başladı, ne uyku, ne oturma, duramıyorum. Ancak hem daha önceki L4-L5 fıtıktan tam 8 haftada rahatlayıp koşuya tekrar dönme deneyimim hem de internet üzerinden fıtık ameliyatlarının %99’unun gereksiz yapıldığı, 8-12 hafta hatta 6 aya kadar dayanabildiğinizi kadarda dayanın yorumları üzerine sabretmeye karar verdim, dayanılmaz acılara rağmen. Bu arada Amerika’da sağlık-farma sektöründeki çocuklardan da “bekle” komutu gelince iyice ameliyat fikrinden uzaklaşmaya başladım. Bu arada bazı arkadaşlardan destek teklifleri geldi. Sınıf arkadaşım Sedat Şenol bu konuda Türkiye’nin çocuk beyin cerrahisi alanında en önemli isimlerinden olan Beyin, Sinir ve Omurilik Cerrahı Prof. Dr. Kaya Aksoy’a benim MR göstermiş, sağ olsun. Oradan da bekleme önerisi geldi.

Üstüne üstlük diğer bir arkadaşın İsveç’te doktor kız kardeşinden de en az 8 hafta bekle-gör tavsiyesi gelince iyice hemen ameliyatı kabul etmemem konusunda doğru karar verdiğimi düşünerek rahatladım ve aşağıdaki protokolü uygulamaya başladım:

  • İstirahat
  • NSAID,
  • Kas gevşeticiler
  • Kantaron yağ ile masajlar,
  • Sıcak ve soğuk uygulamalar ile 8 haftayı beklemeye başladık.

İlk dört hafta sıkıntılı geçti, hatta ilk hafta sonunda eşim hastane çantası ve gerekli evrak, para hazırladı, her an sefere çıkabiliriz. Ancak beklemeye karar verdim, biraz inattan biraz da operasyon riskleri ve sonrası oluşabilecek riskler, kalıntılar, özellikle de tekrar koşu ve yarışlarda olumsuz etki düşüncesi ile.

Boyun fıtık ameliyatları her ne kadar basit, kolay dense de boğazdan girilip ensede işlem yapılıyor. Prof Dr Ahmet Alanay’a göre çoğu hasta diskektomiye iyi cevap verir ancak her cerrahide olabileceği gibi bu işlemde de bazı riskler mevcuttur. Kanama, enfeksiyon ve omurilik ya da spinal sinirlerde oluşabilecek hasarlar bunlar arasında sayılabilir. Ayrıca cerrahi sonrası ağrıda azalma olmaması ya da şikayetlerin yeniden ortaya çıkması da mümkündür. Hastaların %3-5’inde disk yeniden yırtılarak ileride şikayetlere sebep olabilmektedir. Bir de buna ameliyat sonrası nekahet dönemi sıkıntıları, kalıcı iz ve vücut en hassas ve hareketli bölgesine konulacak ilave plastik ya da titanyum yedek parça.

Hadi bakalım
’Kolay Bir Ameliyat’ Dendi, Felç Kaldı.
Boyacı ustası Mehmet Ali Uysal, iddiaya göre parmaklarındaki uyuşma nedeniyle gittiği hastanede aynen bana söylendiği gibi basit bir operasyon, olmazsan felç olursun diyerek ikna ettikleri boyun fıtığı ameliyatı ardından felç oldu. İlk ameliyatının ardından bir saat geçtikten sonra “Eksik işlem yapmışım” diyen doktoru tarafından tekrar ameliyata alınan Mehmet Ali Uysal, ameliyat edildiği 2014 yılından bu yana yatağa bağlı olarak yaşam mücadelesi veriyor.

Genelde hem bilimsel araştırma yazıları hem videolarda operasyona görmenin son çare olması gerektiği ve %95-99 kendiliğinde geçeceği, daha öncesinde ilaç tedavisi, istirahat, fizik-tedavi, steroid iğne artık tüm bunlar fayda vermiyor ve işler kötüye gidiyorsa, güç kaybı artıyor, denge kayboluyor, tuvalet son çare ameliyat diyor.

Biraz Tıp
Tıbbi olarak boyun fıtığı tedavisinde ameliyat kararı aşağıdaki durumlarda verilir diyor en basit bir google araması bile.

  • Diğer tüm tedavi yöntemlerine rağmen 6-8-12 haftadan uzun süredir boyun, omuz ve koldaki ağrının geçmemesi
  • Sinirler üzerindeki baskı nedeniyle kol ya da elde kas güçsüzlüğü olması,
  • Omurilik üzerindeki baskı nedeniyle kol ya da bacaklarda güçsüzlük, denge kaybı, idrar ve dışkı tutamamak, cinsel organlarda his ve fonksiyon kaybı olması.
    Hatta chatGPT’ye bile sorsa bizim acil ameliyat diyen doktorlarımız alacağı yanıt: Boyundaki bir fıtık genellikle cerrahi müdahale gerektirmez ve çoğu durumda konservatif tedavi yöntemleri uygulanır. Ancak, cerrahi düşünülebilecek durumlar şunlardır:
  • Nörolojik Belirtiler: Fıtık sinir köklerine baskı yaparak ellerde uyuşma, güçsüzlük veya ağrıya neden oluyorsa ve bu belirtiler konservatif tedavilere rağmen düzelmiyorsa cerrahi düşünülebilir.
  • İleri Derecede Disk Bozulması: Diskte ciddi bir dejenerasyon varsa ve diğer tedaviler etkisiz kalıyorsa cerrahi seçenek değerlendirilebilir.
  • Kompresyonun Şiddeti: Sinir kökleri üzerindeki basınç çok yüksekse ve diğer tedaviler işe yaramıyorsa cerrahi düşünülebilir.
  • Fıtığın Büyüklüğü: Büyük ve belirgin bir fıtık varsa ve diğer tedaviler etkisiz kalıyorsa cerrahi bir seçenek olabilir.

    Günler geçtikçe
    yavaş yavaş iyileşme emareleri ufukta belirdi. Önceleri yemeğe bile gidemezken ayaklanmaya başladım.  İlk defa 1 ay sonra kapı dışına çıkıp sitede biraz gezdim.Bu arada sürekli literatür tarama, youtube abone. YouTube de öğrendi ya fıtık olduğumu durmadan fıtık videoları öneriyor. Epey video seyrettim.
    Bu videodaki doktor da prof doktor, bana hemen ameliyat diyen de, her ikisi de beyin ve sinir cerrahide, ikisi de Ankara Tıp mezunu.

Boyun Fıtığında Ameliyat Ne Zaman Düşünülmeli- Prof Dr Erol Taşdemiroğlu

Bir tespit, ironi
Amerika’da MR randevusu en erken 1 ay sonrasına veriliyormuş, özel hastane olsa bile. Dolayısı ile abd fıtık olan biri doğal olarak ve normalde olması gerektiği şekilde %99 kendi kendine iyileşiyormuş, %1 ameliyat.
Bizde ise anında MR çekile bildiğinden %99 hemen ameliyata alınıyormuş, %1 kendi kendine iyileşmeye bırakılıyor.

Şu anda 6’ncı hafta dolmak üzere
Sanırım ameliyat olmadan kurtaracak gibiyim, dışarı çıkabiliyorum, sitede yürüyüşlere başladım, evin içinde kendi işlerimi halledebiliyorum, araba kullanıp alışverişe çıkabiliyorum, en önemlisi de geceleri kesiksiz ve ağrı kesici kullanmadan uyuyabiliyorum. Bir-kaç haftaya yüzmeye, 5-6 haftaya da tekrar hafiften koşmaya başlayabilirim, umarım. Ve hatta olaya anlam yükleme açısından 14 Mart Tıp Bayramında Ankara’da sitedeki doktor arkadaşımla beraber koşacağım.

Bu dönemde beni en çok üzen bir olay da, sitede her zaman sigara içtiği için uyardığım ve ileride sağlık sorunları yaşayabileceğini söylediğim birinin, beni iki büklüm acı içinde gördüğünde” bak gördün mü bana sigara, sağlık konularında martaval okuyordun, gördün mü spor zararlıymış” demesi oldu.

Ayrıca olayı bilinçli olarak çok yaymamış olsam da yine duyanların bıyık altından “bak bu kadar kendini hırpalarsan, yani koşarsan, atlarsan, zıplarsan, bu yaşta, başına gelecek budur” imalarından da kaçmak mümkün değil.

Halbuki benim MRI için hemen ameliyat diyen fizik prof doktor iki gün önce arayıp ameliyatımın nasıl geçtiğini sorduğunda ve ameliyat olmadığımı söylediğimde “nasıl olur, senden iki gün sonra aynı yaşlarda ve aynı MRI olan şahıs acılara dayanamayıp hemen ameliyat oldu” diyerek şaşırması, aslında daha önce yapmış olduğum sporun bana sağladığı avantajı ortaya koymakta idi. Sağlığa Koşu kitabımda da referans verdiğim gibi spor yapan 80 yaşında birinin bağışıklık sistemi 20-30 yaşlardaki gençlere yakın seyretmekte. Bu nedenle sanırım benim daha önce yaptığım spor sayesinde eriştiğim bağışıklık sistemim, kaslar, iskelet, dayanıklılık, iyi beslenme ve bakım, 8-12 hafta olarak öngörülen seviyeye 6 haftada erişmem konusunda katkı sağlamıştır.

Koşucu bağışıklığı
You’re only as young as your immune system
“Data yielded from 125 long-distance cyclists, many of whom were in their 80s, showed that they had the high-functioning, infection-thwarting immune systems of 20 year olds.”
Meali: 80’li yaşlarında 125 uzun mesafe bisikletçi üzerinde yapılan bir çalışmada ortaya çıkan veriler bunların 20 yaşında olabilecek bir bağışıklık sistemine sahip olduğunu işaret etmekte.

Son günlerde okuduğum diğer bir araştırma yazısı : “A positive change in physical activity level over time was associated with higher pain tolerance. Your total activity level might decide how much, as more seems to be better.” Mealen fiziki aktivite yani egzersiz, spor acı eşiğini yükseltiyor ve acılara karşı tahammül sınırını yükseltiyor diyor. Yani spor yapmış olmakla hem acı eşiği yükseliyor ve hemen ameliyata başvurulmuyor hem de bağışıklık sistemi güçlendiğinden iyileşme daha çabuk oluyor. Bunu ilgili doktorlar da okusa, bilse en azından gelen hastayı tedavide daha sağlıklı bir yaklaşım sağlayabilir.

Last but not least, arkadaşım Suha Futacı’nın babası ile ilgili dün yazdığı, iki ay sonra 100 yaşında olacak, Allah uzun ömür versin,eski ve nesli tükenmiş klasik doktorlardan hocaların hocası Ahmet İhsan Futacı, tevellüt 1924, “dün hafif soğuk algınlığı ve hafif ateşi vardı. Bir parol bile içiremedim. Lüzumsuz ilaç almaz, yazmaz. Kortizonlu ilaç çok mecbur olmadıkça vermez. Merhem bile olsa.”

Bu durumda bana hemen ameliyat dayatan bu özel hastane ve özel muayenehane prof ları neden bu yöne ittiğini anlamak için pek zeki olmak da gerekmiyor sanırım ve de insan sağlığının sadece kendi elinde, inisiyatifinde olduğu, başkalarına bırakmayacak kadar değerli olduğu, el elin eşeğini türkü söyleyerek aradığını, dışarıda çok vahşi bir ortam olduğu her zaman akılda tutulmalı.

Doctor killed my uncle

Ankara, 9 Kasım 2023

Güncellemeler:

  • 10 Kasım ilk yürüyüş denemem, 5K
  • 12 Kasım, yürüme-jogging, 5K
  • 13 Kasım Yürüme- Jogging-Koşu, 6K
  • 7nci hafta sonu: %90 iyileşme, hafif hatırlatma gıdıklamaları var, özellikle hafif koşular sırasında.
  • 8’inci hafta: yine internet üzerinden elde edilen bilgiler doğrultusunda sitemizin kapalı yüzme havuzunda sırtüstü yüzme seanslarına başlandı. Sanki bayağı bir faydası oluyor, özellikle yüzme sonrası sauna da bayağı etkili.
    Profesör, beyin sinir cerrahi, fizik tedavi tıp adamları tarafından acil olarak önerilen kesme biçme ve omurgaya plastik yerleştirme işlemi yerine yine tıbbın hiç sevmediği İNTERNET doktorculuğu sayfalarında önerilen en az 8 hafta bekle ve gör önerisi daha rasyonel bir seçim olmuş gibi.
  • 9 hafta bitti, artık recovery koşulara başladım, şükür.
  • 10 ncu hafta, koşu ve yüzmeye devam…
  • Hedef 14 Mart 2024 Tıp Bayram koşusuna katılmak…

Hap mı, Koşu mu?


BigFarma efsanesi giderek genişliyor. İlaç firmalarının insanları önce hasta edip sonra çare sunmaları senaryoları tam gazla devam ediyor. ABD başta olmak üzere önce kandaki glikoz oranının ilaç kullanma seviyesini 130’dan 100 düşürmesi, buradan yeteri kadar nemalanıp patent dönemi bitince kolesterol hikayesi ile milyonlara statin kitlemeleri ve bunun da patent hakları bitip tatlı karlar sona erince yeni çareler aramaları ortaya çıkmakta. Ne idüğü belirsiz Covid senaryosu sonrası milyarlarca aşı, testi ilaç hatta Trump önerisi ile çamaşır suyu satışları da hala soru işaretini koruyor bazı çevrelerde.

Şimdilerde yeni fakat çok daha büyük bir hedefe yönelik bilimsel(!) açıklamalar ardı ardına. Yıllarca süre gelen etkin bir zayıflama yöntemi arayışı diyetler, egzersizler derken nihayet insanların en kolayına gelecek bir yöntemle halledilecek gibi lanse ediliyor. US FDA tarafında daha önce diyabet hastaların kullandığı  2021 yılında onaylanan iğne şeklindeki bir ilaç(!) obezitenin bir hastalık olarak tanımlanması sonrası epey ses getiriyor.

Bu konudaki araştırmalar devam ederken yapılan açıklamalar “semaglutide” enjektesinin (Semaglutid  glukagon benzeri peptid-1 reseptör agonisti olarak, insülin üretimini artırarak kan şekeri seviyesini düşürüyormuş) zayıflama konusundaki etkinliğini göklere çıkarmakta. Bu şekilde zahmetli ve yorucu egzersizler ve bıktırıcı diyetler ve yaşam tarzındaki değişiklikler yerine bir iğne ile sorunu kökünden halletmişler.

Şimdi gelelim zurnanın zırt dediği yere. Bu ilacın aylık maliyeti 1.000 USD (Türk parası ile 30.000 TL) ve ölene kadar kullanılması gerekiyor. Yani bir kaç ay kullanıp zayıflayayım derseniz olmuyor, bırakırsanız yüzde elli fazlası ile geri geliyor kilolar.

Şimdi biraz matematik ve business: Sadece ABD %70 obez, bunu gözlerimle de gördüm, herkes de görebilir. Bunun için öyle büyük hesaplar, istatistiki yaklaşımlar gerekli değil. Sadece bir alışveriş merkezi önünde alışveriş yapan eşinizi beklerken gelen obezleri saymanız yeter. Hadi %50 potansiyel müşteri olsun. Yani 170 milyon obez amerikalı. Aylık 170 milyar dolar, yıllık 2 trilyon dolar.  Bizim bütçenin 3 katı. Bunu bir de dünyaya yaydınız mı ilk 10 ülke GDP (65 Trilyon USD) haricinde tüm 190 ülke GDP toplamı (35 T-USD) bir bütçe.

Bir taraftan yine trilyonlarca dolar junk-food ve yine trilyonlarca dolar sanal alem de oturma karşılığı trilyonlarca dolar ile şişirilen insanlar buna karşılık bunları biraz hafifletme için trilyon dolarlar. İnsanlar arada pinpon topu gibi gidip geliyor, özellikle gelişmiş ülke garipleri. Gelişmemiş insanlar bu oyunda çok karlı ne kilo aldıracak paraları var ne de bu kiloları atma gereği, zaten yemedikleri ve sürekli mecburi spor yaptıklarından yürüme, çalışma…

Konuyu biraz deşince bu konudaki yazıların genelde, her ilaç da olduğu gibi, bu ilacın patentini elinde tutan BigFarma denilen arkadaş kontrolünde olduğu hemen anlaşılabiliyor; ya kendi sitelerinde ya reklam verdikleri mecralarda ya da bitr şekilde etkiledikleri bilim insanları yazılarında.

Farmakolojik açıdan her ilacın bir çaresi yanında bonus olarak sunulan bin yan etkisi burada da ortaya çıkar yakında, yok mide, yok böbrek, yok demans. Halbuki homo sapiens açlık dönemlerinde kullanmak üzere stoklu olacak şekilde evrimleşmiş. Kimi stok alanı daha fazla kiminin az. Bunlara set çekmek ilkokul fen-bilgisi dersindeki vücut sistemlerinde bile açıkça zarar olduğu yazılıyor.

Bitcoin türevleri  olayında olduğu gibi ya da en meşhur Banker Kastelli bize kolay para kazanmanın risklerini mecaz ederken, daha da kıymetli ve varlığımızın, mutluluğumuzun dayanağı sağlığımız konusunda kolayca kilo vermek (banker olaylarında kazanma varken, burada kayıp önde) bu kadar kolay olmasa gerek.

Bence bu kolay yollara gitmektense 3-4 gün, günde bir saatçik hareket çok daha ucuz, kolay, risksiz hatta üstüne sağlık, sosyal, psikolojik her açıdan daha olan en basit bir koşu ilacı acısız ve reçetesiz daha iyi olmaz mı?

Eskişehir, Aug 9,2023

The Fast Track to Leadership

Does the act of regularly lacing up one’s running shoes pave the path to becoming a remarkable leader, or do exceptional leaders gravitate towards the rhythm of regular runs?

The relationship between running and leadership is not necessarily one-directional. Engaging in regular running can develop qualities that can contribute to leadership, and being a good leader can lead individuals to prioritize activities like running for their personal well-being and effectiveness. It’s important to note that leadership is a complex combination of various skills and attributes, and running alone is not a definitive factor in determining someone’s leadership abilities.

Regular running can help individuals develop qualities such as discipline, resilience, perseverance, goal-setting skills, and a commitment to personal growth. These attributes can contribute to their ability to lead effectively. By cultivating these qualities through running, individuals may enhance their leadership capabilities and become good leaders.

On the other hand, managers exhibiting leadership qualities have already acknowledged the significance of engaging in activities like running and other forms of exercise to uphold their overall well-being and leadership skills. By incorporating running into their routine, they effectively maintain their physical fitness, manage stress, and preserve mental clarity, resulting in a mutually beneficial outcome for both themselves and the organizations they lead.

Physical fitness is essential for overall health well-being and productivity. Exercising regularly, especially running provides high level fitness and confidence that positively impact physical and mental health, higher energy , low stress, better sleep quality, self-confidence and longer working potential with longevity meaning you can add many years to your work-life. That leads a healthier, happier and more productive life span.

Drawing from the most recent research, this book uncovers the numerous advantages of running, encompassing both physical and mental well-being. It delves into how running not only enhances cardiovascular fitness but also boosts cognitive capabilities and aids in stress reduction, serving as a cornerstone for fostering a robust and concentrated mind. However, the benefits of running don’t end there.

‘Running to Success’ highlights the valuable parallels between running and effective leadership. The discipline, goal-setting, and perseverance required to conquer a challenging run mirror the qualities essential for navigating complex business environments. Through inspiring stories and practical techniques, readers will discover how running cultivates discipline, sharpens goal-setting skills, and nurtures resilience, directly translating into improved managerial performance.

Furthermore, this book explores the impact of emerging technologies on the future of management, with a specific focus on artificial intelligence (AI). As AI continues to reshape industries and workplaces, ‘Running to Success’ examines how running can complement and enhance AI-driven leadership. It explores the unique perspective and creative thinking that running fosters, enabling leaders to navigate the complexities of an AI-powered world.

Beyond the individual, ‘Running to Success’ explores the broader impact of running in the professional realm. It unveils the networking opportunities that arise from shared running experiences, and how running can foster teamwork, collaboration, and motivation within organizations. Additionally, ‘Running to Success’ provides insights on time management strategies, mindfulness practices, and implementing running programs in the workplace, allowing leaders and managers to optimize their personal and team performance.

By the final page, readers will be equipped with the knowledge and inspiration to embark on their own running journey, unlocking the full potential of their leadership abilities. ‘Running to Success’ is a compelling guide for aspiring and seasoned leaders alike, revealing the transformative power of running exercise in achieving managerial excellence, personal fulfillment, and adapting to an AI-driven future.

Yapay zekalar Chatışıyor

2023 artık AI-Artificial Intelligence-yapay zeka ne derseniz deyin iyice su yüzüne çıkmaya başladığı dönem oldu. Özellikle bu işin merkezi ABD, hatta da zoomlarsak Silicon Valley’den çok uzakta teknolojinin ancak kırıntılarını takip edebilen bir mevkide ve anlayışta yaşamaya çalışan bizler için buz dağının üstünü bile görebilmek büyük gayret gerektiriyor.

Robotlar uzun süredir çevremizde. Çevremizde derken yine ABD’de askeri ortamlarda, savaşlarda drone ve mayın tarayıcı olarak donanım olarak vardı, zaten. Yeni olan ya da bizim yeni görmeye azıcık ucundan kullanmaya çalıştığımız AI, chatGPTB, Bard ve diğerleri yıllarca alışık olduğumuz Google, Yahoo, Safari gibi arama motorlarını pasif bir arama motorundan çıkarıp karşılıklı sohbet edilebilecek, bir çok konularda danışa bileceğimiz belki insan danışmanlardan çok daha geniş kapasiteli, bu hali ile bile, sür’atli, kapris yapmadığı gibi her türlü kaprisimizi çeken, kızıp küfür etsek bile(ben yapmam da) özür dileyen bir muhatap oluşturdu.

Derdinizi açabilirsiniz, her konuda sohbet edebilirsiniz. Sınav ve ödev sorularınıza mükemmel yanıtlar alabilirsiniz. Hatta benim yaptığım gibi sınav sorularını konu, seviye, sayı ve yöntemini belirterek birkaç saniyede alabilirsiniz. 

Bu daha benim beleş olarak kullandığım chatGPT3. Bard’dan fazla yararlanamıyorum nedense. Daha bunun paralısı chatGPT4 var resim eklenen ve bu yılın sonuna gelecek video işleyebilecek GPT5 var. Şimdilerde bahsedilen GPT6’nın nelere kadir olabileceğini bilemiyorum.

Yakında bu chatGPT ve benzeri özel alanlarda yetiştirilmiş chatbotlar her türlü teşhis, tedavi tıp alanında, hukuk alanında tüm kanunları ve içtihatları ezbere bilen ve anında derleyebilen, eğitim alanında bin tane öğreticiden çok daha etkin ve kısa sürede talebe yetiştirebilen, dil öğreten, çocuk eğleyen, psikolojik danışmanlık veren, finansal durumunuz ayarlayabilen hatta aile içi ilişkileri hatta toplumlararası ilişkileri de en rasyonel biçimde yönlendirebilen halde ve çok yaygın olarak hayatımıza girecek.

Bu anda hemen karşı fikirler çıkıyor ortaya tabi. Yeni öğrendiğim GPTZERO bunlardan biri. GPTZERO yüklediğiniz dokümanların gerçekten insan tarafından mı yoksa AI kaynaklı mı olduğunu belirlemek üzere tasarlanmış. Son zamanlarda uzaktan sınavlarda ya da ödevlerde yan tarafta soruları chatGPT’ye sorma modası yaygınlaşmış, bilimsel yazılar, doçentlik, profesörlük kitapları garibim chatGPT’ye yaptırılır olmuş, hatta arkadaşlara samimi mektuplar, kutlama mesajları hep bu dilsiz uşağa yaptırılır hale geldiğine dair kuvvetli deliller var.

Şimdilerde bir çok üniversite eskiden “plagiarism” yani aşırma denen internetten ya da mevcut yayınlardan yapılan alıntıları denetlerken bu GPTZERO ile bunun AI yani bilgisayar sohbet robotu tarafından mmı yoksa normal homo sapiens eliyle mi yazıldığını denetlemeye başlamış.

Ben iki GPT’yi Chatıştırıyorum şimdilerde. Şöyle ki önce bir metni GPTZERO soruyorum, eğer bu makine tarafında yazılmış raporu veriyorsa, chatGPT copy-paste yaparak bak bunun senin tarafından yazıldığı çakılmış, biraz basit hale getir de anlamasınlar yeniden yaz diyorum. Onun yazdığını bu kez GPTZERO tekrar soruyorum. Böylece Chat’leri Chatıştırarak bişeyler kapmaya çalışıyorum.

Nasıl mı?
Önce GPTZERO tarafından AI yazımı olduğu idda edilen bir pasajı chatGPT’den rica ettim. Oda bana, ne demek, emrin olur anlamında

dedi ve pasajı yeniden düzenledi, güya GPTZERO kandıracağız.
Yemedi GPTZERO :

Altına da şunları ekledi:
The nature of AI-generated content is changing constantly. As such, these results should not be used to punish students. While we build more robust models for GPTZero, we recommend that educators take these results as one of many pieces in a holistic assessment of student work. 

“Practice makes perfect”. Ne kadar doğru. Şimdi şöyle bir yöntem buldum, kendi yazdığım bir pasajı daha düzgün olması için chatGPT verirken, fazla oynama, sadece gramer açısından ve çok önemli bir hata varsa müdahale et, yazıyorum. Sürpriz! İşliyor…

Bu daha başlangıç, daha neler göreceğiz. 2030’dan sonra artık olay tamamen AI kontrolüne girecek gibi. Bu nedenle enstitüler, öğretmenler, danışmanlar, bence, öküz altında buzağı aramak yerine bu tip mevcut “tools” mümkün olduğunca teşvik ederek en uygun destek ile gelişmeye katkıda bulunmalılar.

Ankara, 26 Temmuz, 2023

Konu: Halen “international” bir program sunan liselerde öğrenim gören öğrenciler için üniversite seçim rehberi

Giriş

Genel olarak bu tip bir okulda lise eğitimine devam etmekte olan ve hem MEB hem de international-örneğin IGCSE- diploma alacak olan öğrenciler için olanaklar vatandaşlık durumuna göre belirlenebilir. Şöyle ki eğer sadece yabancı vatandaşlığa sahipseniz ya da orijinal vatandaşlık Türkiye değilse IGCSE sunduğu standart yurtdışı üniversiteler için diplomanın kabul olması yanında Türk üniversitelerinde YKS gerek olmadan Yabancı Öğrenci Sınavı (YÖS) ile istenen üniversitelerin bölümlerine girilebilmektedir. Bu konuda güncel sınav ve şartlar takip edilmelidir.  Diğer taraftan sadece Türk vatandaşı ya da orijinal vatandaşlık Türk ise bu durumda yine international yurtdışı üniversitelere başvuru yapılabileceği gibi, YKS sınavına girerek Türk üniversitelerine de girebilme olanağı vardır.  Ancak bu durumda mevcut eğitime paralel ve ilave olarak daha farklı bir strateji ve buna bağlı çalışma programı oluşturulması önemlidir. IGCSE bölümleri YKS karşılıkları:
-ENG-MED= Sayısal
-Humanity = Eşit Ağırlık, olarak kabul edilmektedir.

YKS (Yükseköğretim Kurumları Sınavı), Türkiye’de üniversiteye giriş için yapılan bir sınavdır. İki kademeli bir sınav olan YKS (Yükseköğretim Kurumları Sınavı) Temel Yeterlilik Testi (TYT), Alan Yeterlilik Testi (AYT) ve Yabancı Dil Testi (YDT) olmak üzere üç oturumdan oluşan sınavların toplamına verilen addır. Türkiye’de bir üniversiteye kayıt olmak istiyorsan ve önceki paragrafta bahsedilen YÖS kategorisinde değilsen bu sınavlara girmek durumundasın

2022 Yükseköğretim Kurumları Sınavından (YKS) itibaren ön lisans ve lisans programlarını tercihte 150 ve 180 olan TYT ve AYT baraj puanları uygulaması kaldırılmıştır. TYT sınav puanının hesaplanması için Temel Matematik Testi veya Türkçe Testinden 0,5 veya daha fazla ham puan almış olma şartı uygulanmaya devam etmektedir. TYT puanı olmayan veya TYT puanı hesaplanmayan adayların, AYT ve/veya YDT’ye girmiş olsalar da SAY, SÖZ, EA ve DİL puanları hesaplanmayacaktır. Bu konuda güncel ve detaylı bilgiler için https://www.osym.gov.tr/TR,15248/yks-yuksekogretim-kurumlari-sinavi.html incelenmesi önemlidir.


Strateji,Plan,Presipler, Hedef ve Çalışma Programı

Bu sınavda başarılı olmak için son bir yıl içinde kaç test çözmeniz gerektiği tamamen size ve çalışma alışkanlıklarınıza bağlıdır. Bununla birlikte, genel olarak düzenli ve etkili bir çalışma programı oluşturmanız ve bol miktarda pratik yapmanız önerilir. Ancak yine de önünüzde kalan ve  bu konuda ayırabileceğiniz zaman  ve kapasitenize göre günlük test adedi belirlemek hedef açısından faydalı olabilir.

Sınavı iyi bir şekilde geçebilmek için Business Dersinde aktarmaya çalıştığım SMART formülü her konuda olduğu gibi burada da uygulanacak bir strateji, prensip ya da hedef olarak kullanılabilir.

S-Specific: Hedeflerinizi Belirleyin. Önce hangi bölüm, disiplin, majör ve hangi üniversite, hangi şehir girmek istediğinizi belirleyin.

M-Measurable: Hedeflere ulaşmak için ne kadar puan almanız daha spesifik olarak YKS sınavında bu bölüme kabul edilen en son öğrencinin başarı sırasını ve yıllar içinde ki trendi araştırın ve çalışma programınızı buna göre düzenleyin. Örneğin 2019 yılına kadar çok aha yüksek puna ile girilebilen “Tıp” fakülteleri son dört yıldır aşağı bir tercih trendinde iken mühendisliklere rağbet artmaktadır. Bu konuda YKS Atlas’ta son 4 yılın, benim (dr Cengiz Yardibi) data dosyamda son 10 yılın verileri mevcuttur.

A-Achievable: Bu konuda referans olmak üzere ülke çapında daha önce girilen sınav sonuçları – özellikle LGS ve ÖZ-DEBİR sınavları- bilgi sağlayabilir. Buna göre popülasyon içindeki konumunuzu üç aşağı-beş yukarı belirlemek uygundur. Burada önünüzdeki fırsatlara, kendi çalışma hedefiniz, dayanıklılık ve sabrınıza göre hedefleri yukarı doğru yükseltebilirsiniz. Eğer örneğin LGS’ de yüzbinler derecesinde bir sırada yer almışsanız, ilk 1000’e gireceğim hedefi imkansız olmasa da erişimi güç olacaktır.

R-relevant: Burada da lisede seçtiğiniz bölüme uygun bir hedef belirlemek şarttır. Öncelikle istediğiniz ve yeteneğinizin olduğuna inandığınız bölümlere şu anda devam etmekte olduğunuz bölümden  girilip girilemediğini öğrenmeniz önemli. Örneğin yurt dışı değil de Türkiye’de bir üniversiteye gitme durumunuz oluşmuşsa ve yine diyelim bilgisayar mühendisliği hedefiniz varsa ve “Humanity” bölümünde iseniz doğal olarak “Engineering” bölüme geçiş olanağı araştırılmalıdır ya da tersi, hukuk okumak istiyorsanız “Humanity” bölümünden diploma almanız gereklidir.

T-Time Bound: En son fakat en kritik konuda zaman olacaktır. Düzenli ve disiplinli bir çalışma programı oluşturun. Sınav gününe kadar kalan süre, bu sürede tüm konuları kapsayacak Time-Bounded planlar gerekli olacaktır. Her gün belirli bir süre ayırarak çalışmalarınıza devam edin. Kendinizi motive etmek için hedefler belirleyin ve bu hedeflere ulaşmak için çalışmalarınızı sürdürün.

Çalışma teknik ve taktikleri:
Konu Çalışması: Sınavda çıkacak konuları belirleyin ve bu konular üzerinde detaylı çalışmalar yapın. Konuları anlayarak öğrenmeye önem verin. Mümkün olduğunca çok kaynak kullanarak farklı açılardan konuları ele alın.

Hangi bölüm için YKS girilecekse bu alanda sorulacak ders ve konulara çalışılmalıdır.

Bu konuda her bölüm için çarpanlar değişmektedir.  Tablo-1’de 2021 yılı YKS de kullanılan hesaplama tablosunda bu durum görülmektedir. Buradan eğer “Engineering” gibi sayısal puanla öğrenci kabul eden bir bölüm hedeflenmişse sadece Matematik-Fizik-Kimya ve Biyoloji çalışmak  gerekirken, hukuk, işletme gibi EA puanı ile girilen bölümler için Türkçe, tarih, coğrafya ve matematik dersleri çalışma planına alınmalıdır.
Tablo-1

Bundan sonra hedeflenen derslere göre hangi konuların çalışılması gerektiğinin belirlenmesi gerekmektedir.

Örneğin AYT matematik soruları yıllara göre dağılımları: Tablo-2

Soru Bankaları ve Çözümleri: Soru bankaları ve çözümleri kullanarak bol miktarda pratik yapın. Bu, sınavdaki soru tiplerini ve zorluk seviyelerini anlamanıza yardımcı olur.

Deneme Sınavları: YKS tarzında deneme sınavları çözün. Deneme sınavları, sınavın formatını ve süresini deneyimlemenizi sağlar. Ayrıca eksikliklerinizi belirleyerek üzerinde çalışmanızı sağlar.

Rehberlik: Eğer mümkünse bir rehberlik öğretmeninden veya bir eğitim uzmanından, bu konuları iyi bilen, destek alın. Onların yönlendirmeleri ve tavsiyeleri size fayda sağlayabilir.

Bazı okulların YKS yönelik yaz programları veya yıl içi çalışmaları olabilir. Araştırmak gerekir.

Test çözmek için kesin bir sayı vermek zordur, çünkü her öğrencinin çalışma hızı ve öğrenme düzeyi farklıdır. Önemli olan düzenli çalışmak, eksiklerinizi belirlemek ve sürekli olarak kendinizi geliştirmektir. Yeterli tekrar ve pratikle sınavda daha iyi bir performans sergileme şansınız artacaktır.

Hangi üniversite, hangi bölüm, tercih rehberi?

Önceki yıllar verisine bakarak puan, başarı sırası ile girebileceğim en üst sıradaki bölümleri mi sıralamalıyım tercih listemde? Yoksa, gelecekte yıldız olacak mesleklere yönelik bir seçme mi yapmam gerekir? Ya da mezun olur olmaz iş bulabileceğim bir meslek, evime yakın yaşadığım şehirde mi kalsam, yuvadan uçarak kendime olan güveni artıracak bir girişimde mi bulunsam, yurt dışında lisansüstü yapabileceğim bir dal mı seçsem? Ailem, annem-babamın istediği bir bölüme girmem de düşünülebilir. Vakıf mı, devlet mi? Onlarca, yüzlerce soru, hayata daha yeni başlayacak deneyimsiz gençler için.

Sadede gelirsek, bence en önemli kriterin sevebileceğimiz yani yatkın olduğumuz, olmak istediğimiz bir alana girmek başta olması mantıklı olacaktır. Bu konuda çevreden, aileden, arkadaşlardan pek çok itiraz ve olumsuz tepki gelecektir emin olun. Ancak pek çoklarının da hemen söyleyeceği gibi sevebileceğimiz bir işi yapmak iş olmaktan öte zevk olacağından üstüne üstlük bu sevgi bizim yeteneklerimize de uygun olacağından hayatta mutlu olma ve başarı şansını artıracaktır.

Öncelikle hangi bölüm? Yıllar içinde gelişen tercih trendine baktığımızda 2020 yılında en yüksek Sayısal Başarı Sırası (SAY-BS) olan adayların ilk 10 tercihleri arasında 6 tıp, 3 bilgisayar ve 1 elektronik mühendisliği var. Bu durum 2015 yılında 3 tıp, 3 elektronik, 2 bilgisayar ve 2 endüstri mühendisliği şeklinde imiş. 2012 lere gidildiğinde makine mühendisliği yer alıyor ilk 10’da. Daha da eskilere gidildiğinde Kimya Mühendisliği en çok istenen bölüm olmuş. Aynı durum EA tercihlerinde de geçerli Şimdilerde en yüksek puan alanlar hukuk fakültelerini tercih etmekte; 5 hukuk, 2 işletme, 1 ekonomi, 1 iktisat, 1 yönetim bilimleri. Halbuki 2012 yılında bu durum 2 hukuk, 2 psikoloji, 2 işletme, 2 uluslararası ilişkiler, 1 ekonomi, 1 iktisat olarak olarak gerçekleşmiş.

2022 YKS’de ise bilgisayar, yazılım ve yapay zeka bölümleri en çok tercih edilen bölümler oldu. Bu bölümlere benzer olan matematik, istatistik ve bilişim sistemleri gibi bölümler de tercihlerde en önde yer aldı. Tıp fakültesinin tercihlerde ilk sırada olma üstünlüğü azalmaya devam ediyor. Geçen yıl en son 22 bin 800 sıralama ile öğrenci alan tıp fakültelerinin bu yıl 30 bin sıralama ile öğrenci almış. Devlet üniversitelerine ait tıp fakülteleri dolarken ilk defa vakıf ve KKTC üniversitelerinde tıp fakültelerinde boşluklar oluşmuş.

Gelecek Yapay Zeka (AI) temelli uygulamalar, IoT, Robotik, Big Data, Veri Bilimi ve Analitik, Genetik vb yeni alanlar üzerine kurulacağı göz önüne alınarak seçim yapılmalıdır. Dünya Ekonomik Forumu – İşlerin Geleceği 2020 Raporuna göre 2025 yılında aranan ve pozisyon alınması gereken meslekler:

1.   Veri Analisti ve Veri Bilimci
2. Big Data Mühendis
3. Veri Güvenliği uzmanı
4. Yapay Zeka Uzmanı, chatGPT, Prompt Engineer
5. Yazılım ve Uygulama Geliştirme Uzmanı
6. IoT (Nesnelerin Interneti-Internet of Things) Uzmanı
7. Alternatif Enerji Uzmanı
8. 3D Üretim Mühendisi
9. Dijital Pazarlama ve Strateji Uzmanı
10. Risk Yönetimi Uzmanı, Aktüerya

Bu listeden çıkarılacak ana fikir herkesin yazılımcı, bilgisayar mühendisi olması gerekliliği değil. Aslında bu yönlendirme ülkelerin teknolojik seviyelerine göre farklı anlamlar taşıyor. Şöyle ki ABD, Çin, Kore, Japonya gibi yeni teknoloji ortaya koyan ülkelerde daha çok AR-GE mühendis, tasarımcı ihtiyacı ortaya çıkarken henüz gelişmekte olan ülkeler için daha çok kullanıcı seviyede veri analizci, yazılımcı gibi uygulama mühendis ve kullanıcılar aranacaktır.

Buna paralel olarak, bence, bizde puanı çok yüksek olan iyi üniversitelerin bilgisayar bölümlerine giremeyecek olanların matematik, istatistik gibi veri analiz yöntemlerine götürecek bölümlerde lisans eğitimi yaptıktan sonra ya da yaparken yazılım alanında uzmanlaşarak çok daha etkin meslek sahibi olabilirler. Bu konuda Dünya Ekonomik Forumu – İşlerin Geleceği 2020 Raporu orjinali olmazsa Türkçesi tercih öncesi okunmalıdır, diyorum.

“Türkiye’de çalışanların sadece yüzde 7’si işini seviyor”, “Türkiye’de çalışanların yüzde 63’ü, işyerine bağlı olmadığını söylüyor” şeklinde haberler sıkça karşımıza çıkmaktadır. Bu durum diğer ülkeler için de farklı oranlarda olmak üzere geçerli. Onsekiz yaşında hala bir fikri olmayanlar ya da etraftan, anne-babadan, öğretmeninden “sen şu olmalısın” önerisi almayanlar için internet üzerinde yetenekleri ve ilgi alanlarını ortaya çıkaran testler var. Daha profesyonel bir yaklaşım tercih edilirse bu işi yapan firmalar var.

Hangi üniversite? Bu da hedefe ve olanaklara bağlı. Hedef yurt dışı ise uluslararası listelerde üstte yer alan okullar tercih edilmeli. Tabi yaşanılan şehir, ekonomik olanaklar, istenen bölüm yer alma durumu ve diğer birçok etken var bu seçimde. Eğer üst sıralarda iseniz bölüm seçimi yanında üniversite de çok önemli. Çok istenen bir bölümü daha az bilinen bir okulda okumak yerine daha iyi bir okulun ikinci derece bir tercih edilen bir bölümünde bitirmek çok daha fayda sağlayabilir.

Tercih sıralamasında, bence Başarı Sırası (BS) ile en sonlarda girilebilecek bir bölüm yerine, daha ortalarda yer alabileceğiniz hatta başlarda olabilecek bir bölüm üniversite döneminde daha rahat etmenize, daha iyi notlarla mezun olmanıza vesile olabilecektir. Çok tercih edilen bir alanda “vasat” bir derece yerine daha az bilinen, tercih edilen bir alanda “en iyi” olmak daha iyi olacaktır.

Vakıf mı Devlet üniversite mi? Çok iyi devlet üniversiteleri yanında çok iyi vakıf üniversiteleri de var, ülkemizde her ne kadar uluslararası ilk 500 ya da ilk bine giren üniversite sayımız az olmasına karşın. Burada “çok iyi” sıfatı nereye gideceğine uluslararası derecelendirme kuruluşları yayınlarına, sıralamalarına bakılarak kolayca görülebilecektir. Tabi tam burslular haricinde bu konuda diğer bir önemli etken de ailenin mali-ekonomik durumu. ABD’de üniversite ile ilgili mâli konular genelde öğrencinin kendi adına aldığı ve daha sonra ödeyeceği kredi ile çözümlenirken bizde ailenin desteği önemli.

Uzun ve meşakkatli 12 senelik eğitim süreci, 135+180, 5 saati aşan bir sınav süreci ve belki birkaç saatte yapılabilecek bir tercih çalışması yaşamımızın geri kalanını etkileyecek bir sacayağı oluşturmaktadır. Bu nedenle çok daha fazla emek ve gayret sarf edilen ilk iki konu üzerine yapılabilecek yanlış ya da daha az etkin bir tercih ile marjinal fayda azalırken doğru yapılacak bir tercih ilk iki konunun faydasını katlayacaktır. Örneğin doğru analiz edilmeden yapılabilecek bir tercihle bir yere yerleşememe riski varken hiç şansı yokken çok daha yüksek bir BS gerektiren bir bölüme girme olasılığı vardır. Önceki yılların BS sına bakarak bir yıl önce BS 200.000 olan bir bölüme 2020 yılında kontenjanı “dolmadı” ibaresi yer almaktadır. Bunu anlamı bu yıl için tercih yapma hakkı BS 1.000.000  olan bir gencin bu bölümü yazmış olması halinde kazanma şansıdır.

Bu nedenlerle bu tercih dönemini en verimli bir şekilde değerlendirmek için önce kendimizi sonra üniversiteleri, bölümleri, müfredatlarını, öğretim görevlilerini, daha önceki yıllardaki tercihleri, gelecekle ilgili öngörü ve trendleri kriter olarak önümüze alıp tüm yaşamımızı etkileyecek tercih listemiz buna göre hazırlamanız gerekmektedir.

You’ve gotta get your ass up if you wanna stay healty…

Yeni Atabilge Sitesi 400×200 metre boyutlarında dikdörtgen şeklinde bir alanda ve 450 dairede yaklaşık 1000-1500 kişi yaşamaya çalışıyor.

Bizim blok ile içinde sürekli taş döşemekten başka faaliyet olmayan lokal denilen yer arası en fazla 400 metre. Diğer taraftan yine bizim blok ile kapalı garaj arası 200 metre civarında. Buna göre aynı yönde olan bu iki mevki arası doğrusal olduğunda basit bir matematikle garaj ile lokal arası 200 metre. Gözlemlediğim olay değerli bir arkadaşı evden garaj giderken gördüm. Bu arada ben de site etrafındaki parkurda dört dönüyorum. Biraz sonra bu arkadaşın arabası ile lokale geldiğini gördüm, koşarken aynı noktaya aynı anda gelmişiz demek ki. Yani evden çıkıp 200 metre yürüyüp garajda 1.5 ton arabasına binip geri yoldan 600 metre seyahat ile lokale gelmiş. Bu olaydaki fizik ve matematik dikkate değer.

Okulumda öğretmenler odasında tüm öğretmenlerin derslere gidiş-geliş hariç sürekli oturduklarını görüyorum. Bunların çoğu yabancı fakat bize benzer kültürlerin insanları. Arada bir giriyorum buraya. Benim koştuğumu biliyorlar ya, biz vakit bulamıyoruz, sabah 8 akşam 5, ancak saat yedide evde oluyoruz vb standart geyikler. Diyorum ki gençler sürekli burada oturacağınıza 15 dakikada hadi yarım saat diyelim bir kalkıp koridorda 50 metre yürüseniz hatta buna alt kat koridor turunu da ekleyip diğer bir 50 metre hatta okulun orta kısmına gidip gelerek 400 metre bir parkur yürüseniz ve bunu 10 kez tekrarlarsanız 4K eder. Eee….iki gün hafta sonunda da biraz …..nızı kaldırsanız, toplamda epey bir kalori yakarsınız diyorum, fizik ve matematik öğretmenleri garip garip bakıyor ve içlerinden tahminim “He he” diyorlar.

Dün, araba lastikleri değiştirmede beklerken genç bir çocukla muhabbete başlıyoruz. Kilo veremediğinden yakınıyor; yaklaşık 95-99 kilo olduğunu anlıyorum, üçlü rakamlara çıkmamaya çalışıyorum demesinden; 30 yaşlarında. Biraz spor yapsan diyorum. Hanım da öyle söylüyor da vakit yok diyor, oturmalı bir işte çalışıyormuş, Sefer, arabayla işe gelip gidiyormuş. Yürüyerek git-gel diyorum, ev çok uzak diyor. O zaman iş yerine beş kilometre bir yerde arabayı bırak, nasılda bahar geldi havalar güzel diyorum. Beş çok diyor, tamam 2-3 kilometre mesafede bir yerde bırakırsın diyorum. Razı olmuş gibi görünüyor, ayıp olmasın diye. Umarım dener?

Her ortamda, her yaştan, gruptan insanlarla muhabbette benzer durumlar yaşanıyor. Ondan sonra neden kilo alıyoruz vb.

Come on, You’ve gotta get your ass up!

which professions for year 2030 and beyond will be stars which ones disappears

I asked openAI chatGPT 3.0 the question above and what I got is below:

It’s difficult to predict with certainty which professions will become “stars” or which ones will disappear by 2030 and beyond, as there are many factors that can influence the job market, including technological advancements, economic trends, and societal changes. However, based on current trends and projections, here are a few potential examples:

Professions that may become stars:

  1. Data analysts and scientists: As the amount of data generated by businesses and individuals continues to grow, the demand for professionals who can analyze and interpret that data is likely to increase.
  2. Software developers and engineers: As technology continues to evolve and more industries rely on software, the demand for skilled developers and engineers is likely to grow.
  3. Healthcare professionals: With an aging population and the ongoing need for healthcare services, healthcare professionals such as doctors, nurses, and allied health professionals are likely to remain in demand.
  4. Renewable energy professionals: As the world continues to shift toward renewable energy sources, professions in this industry, such as solar and wind technicians, are likely to see growth.

Professions that may disappear:

  1. Assembly line workers: As automation and robotics continue to advance, the need for human workers on assembly lines may decrease.
  2. Customer service representatives: With the rise of chatbots and other automated customer service tools, the need for human representatives may decrease.
  3. Retail cashiers: With the increasing popularity of online shopping and self-checkout systems, the need for human cashiers may decrease.
  4. Travel agents: With the rise of online booking platforms, the need for human travel agents may decrease.

It’s worth noting that while some professions may decline, new opportunities may also arise in other fields, so it’s important for individuals to stay adaptable and continue learning new skills throughout their careers.

10000….

Mutluluk nedir?” diye soruluyor bir Cem Yılmaz parodisinde, Hindistan’dan gelen ve kişi başı 400 Euro alan guru cevap veriyor
-Mutluluk içimizde

Mutluluk sözlük anlamı olarak; bütün özlemlere, bütün isteklere eksiksiz bir biçimde ve sürekli olarak erişilmekten duyulan kıvanç durumu, bir istek ya da özlem, yerine geldiğinde duyumsanan sevinç olarak tanımlanır

Felsefik açıdan Aristoteles’e göre ise mutluluk ile erdem aynı anlama gelen iki kavramdır. Mutluluğu ”iyi yaşamak” ilkesi üzerinden tanımlayan Aristoteles’e göre, kişi ancak erdemli bir yaşam sürerse tam anlamıyla mutlu olabilir. Nihilist filozoflar ise mutluluğu uyku hali olarak tanımlanmıştır.

Bu kadar büyük laflardan sonra “mutluluk yürüyebilmektir, mutluluk sol ayak baş parmağını oynatabilmektir, mutluluk işaret parmağını kaldırabilmektir” desem mutlaka bana gülerdiniz.

Dünya Sağlık Gününde, 7 Nisan, Ankara International Gökkuşağı Kolejinde yapılan bir etkinlikte Aysel Öğretmen tarafından gösterilen 2 Ekim 2016’da Zonguldak-İstanbul Karayolu’nun Ereğli kesiminde çukura giren motosikletinin devrilmesi sonucu ağır yaralanan Emrah Başoğlu’nun- koşucu, motorcu [1] – olaya ve bu olay üzerine yaşadıkları, duyguları ve sağlığın önemini vurgulayan videosundaki[2] olgular çok etkileyici idi. Ancak bu olayın sunulduğu ve yararlanmaları istenen lise ve ortaokul öğrenciler, doğal olarak, işi gırgıra aldı, belki de dinlemediler bile. Ne de olsa “El elin eşeğini türkü söyleyerek ararmış.” Gerçi yetişkinler bile sadece ekranda gösterilen bu tip olaylardan çok az çıkarım yapabilmekteler. “Bir musibet bin nasihatten evladır” sözü çok gerçekçi ve ironik, çünkü kötü bir duruma maruz kalmamak için ille de başa bir bela gelmesinin beklenmesi “homo sapien sapiense” mahsus olsa gerek.

Bu arada haberde adı geçen ve omurilik felçlilerin yararına her yıl yapılan “Wings for Life World Run” koşusuna katılmak için sitesine girdiğimde maalesef “Yerel Makamların” izin vermemesi üzerine bu koşunun Türkiye ayağının bu yıl gerçekleşmeyeceğini üzülerek öğrendim. Umarım 2023’e mahsus olur sadece.

Konumuza dönersek, Emrah’ın sunumundan bazı alıntılar:”Ne olur Allah’ım, artık bir daha hiçbir şey hakkında şikayet etmeyeceğim. Hayatımın her anın değerini bileceğim, ama yeter ki bana bacaklarımı geri ver. Kendime geldiğim zaman ilk yaptığım şey, bacaklarımı hareket ettirmeye çalışmak oldu. Yapamadım. Daha sonradan öğrendim, kaza sırasında omurgam T5 bölgesinden kötü şekilde kırılmıştı ve omuriliğim zedelenmişti. Bu yüzden felç kalmıştım. Bu arada yoğun bakımda yatan başka bir omurilik felç hastası ile tanışırlar. Sadece boşluğa doğru anlamsız şekilde ve somurtarak bakıyordu Volkan abi. Peki neden benim için bu kadar önemliydi onunla tanışmak? Lütfen herkes işaret parmağını hareket ettirebilir mi? Belki de hayatımız boyunca milyonlarca kez bu hareketi yapıyoruz. Bizim için ne kadar sıradan, ne kadar önemsiz bir hareket değil mi? İşte bizim için bu kadar sıradan ve önemsiz olan hareket, Volkan ağbi ve Nuran abla (Volkan eşi) için tek bir şey ifade ediyordu: Umut.”

Devam ediyor Emrah: “Bir gün fizyoterapistimle yine seansım sırasında çalışırken birden yan odada haykırma, bağırış sesleri duyduk. Dehşete düştük, ne olduğunu anlamadık. Fizyoterapistim koşarak oraya gitti, ben de tekerlekli sandalyeme transfer ettim kendimi ve peşinden gittim. O anda yan odada gördüğüm manzarayı hayatım boyunca unutmayacağım. Nuran abla Volkan abiye sarılmıştı ve ağlıyorlardı, ama mutluluktan ağlıyorlardı; çünkü Volkan abinin çalışması sırasında tek parmağı hareket etmeye başlamıştı.

O an bir şey fark ettim. Hayatımız boyunca dayanılmaz acılar, kötü tecrübeler yaşıyoruz; ama önemli olan şey başımıza neyin geldiği değil, önemli olan şey bizim başımıza gelen şeye nasıl tepki verdiğimiz, iyi ya da kötü, ne yaşarsak yaşayalım olaylara karşı verdiğimiz tepkiler.”

Benzeri, fakat çok daha hafifi, başımdan geçtiği için Emrah anlatırken çok daha dikkatle ve hislenerek izledim. Tam olarak nedeninin bilmediğim bir olay sonucu bir anda sol bacağımı hareket ettiremedim acı ile birlikte. Üç ay yatmak durumunda kaldım. Maratonlar, ultralar koşarken bir anda duvara toslamak çok da iyi bir yaşam deneyimi olmasa gerek. Bu istirahat sırasında birden sol baş parmağa kumanda edemediğimi fark ettim. İstediğim kadar beyin gücü kullanayım, yok başparmak bana mısın demiyor ve yine sol ayak topuk üzerine basılı kalamıyorum. Doktora gitmedim, kesin bel fıtık ameliyat diyecekler diye. Çünkü etrafımda çok fazla bel fıtığı ameliyatı geçiren ve ameliyattan sonra bir türlü belini doğrultamayan bir çok tip görüyorum.

Ne yaptım: İnternet. O zamanlar daha ChatGPT filan yok. Ancak sağ olsun Google: “L5 radiculopathy specifically is a common cause of foot drop and numbness on toes”. Yani diyor ki L5 omurunda sinire baskı topuk düşmesi ve başparmak kontrolsüzlüğü nedeni. Yine internetten patlak L5 diskin vücut tarafından düzeltme olasılığı fazla, fakat aylar ve birkaç yıl gerekiyor eski duruma dönebilmesi için, tabi kişisine bağlı. Neyse 3-4 ay ara verdikten sonra tekrar ilk koşuma, fakat ağırdan, başlayabildim. Tam sekiz ay sonra da limitsiz koşabilme seviyesine ulaştım.

Şimdilerde her uzanıp oturduğumda sol başparmağımı oynatmak adetim oluştu. Emrah’ın işaret ettiği gibi “ayak başparmağını oynatabilmenin” bile ne kadar büyük bir nimet olduğunu anlamış oldum, bir de topuk üzerinde yürüyebilmenin, “drop foot” olmamanın.

Siz de deneyip bir bakın bakalım sağ-sol fark etmez ayak başparmağınızı oynatabiliyor musunuz, bir de topuklarınız üzerinde ne kadar yürüyebiliyorsunuz.

Bu arada yazının başlığını merak edenler için, 10000… sıfırlar işimiz, varlıklar, güç, şöhret, gençlik-güzellik vb…. baştaki “1” ise sağlığımızı ifade eden çok klasik ama gerçek bir alıntı.


[1] 2 Ekim 2016’da Zonguldak-İstanbul Karayolu’nun Ereğli kesiminde çukura giren motosikletinin devrilmesi sonucu ağır yaralanan Başoğlu’nun omuriliğinde 2 kırık saptandı. Ameliyattan sonra doktorların tekrar yürüyebilmesi için yalnızca yüzde 5 ihtimal verdiği Başoğlu 3.5 aylık fizik tedavinin ardından yürümeye başladı ve geçtiğimiz yıl İzmir’de gerçekleştirilen Wings for Life World Run’da koştu.

[2]https://www.ted.com/talks/emrah_baki_basoglu_omurilik_felcinin_bana_ogrettikleri

Choosing a Major

Choosing a major can be a difficult decision, but there are steps you can take to help make the process easier. The reality is that many students change their majors. According to a 2020 “BestColleges study”, 3 in 5 college grads would change their majors if they could go back.

Gallup, in its recently released State of the Global Workplace: 2022 report, found that, along with dissatisfaction, workers are experiencing staggering rates of both disengagement and unhappiness. Sixty percent of people reported being emotionally detached at work and 19% as being miserable. Only 33% reported feeling engaged ­­— and that is even lower than 2020[1].

Before you commit to a major, you should consider several factors, including the program cost, your salary expectations, and the employment rates in that field of study. In addition, you should think about your personality, your academic and professional goals, and your interests.

Choosing a major represents a significant step in the college process, and it shouldn’t be taken lightly. Here are the factors to consider before choosing a major.

  • What Are Your Biggest Priorities, your objects?

You may pursue certain majors primarily based upon salary potential and job demand; or what you’re passionate about or highly skilled in.

Use SMART formula to set an objective that we have learned in Business Class. What was SMART? Objective should be Specific-Measurable-Achievable-Relevant-Time Bound.

  • “What Are You Interested” in and “What Are You Good At”?

Studies have found that students tend to perform better in school when they can focus on their interests. Unfortunately, it’s not always easy for people to identify their interests.

Take personality and career assessments: Consider taking personality and career assessments to help identify your strengths and interests. These assessments can provide valuable insights into your personality traits and how they relate to different career paths. To get help with this, consider taking a personality quiz. For example, https://www.intelligent.com/best-free-career-tests-and-quizzes/    offers variety “The Best Free Career Tests And Personality Assessments” websites that you can test yourself finding advices closely align with your personality and interests.

You can also explore potential areas of study and career paths by joining student clubs, volunteering, working a part-time job on campus, managing a side hustle, or completing an internship.

Understanding your natural skills and talents can go a long way in helping you make an informed and confident decision when choosing a major.

It may be your parents’ dream for you to be an artist, but what if you skew more toward business or science? Or they may not like the branch you dream about. Just because someone else has a degree path in mind doesn’t mean it’s right for you.

One way to determine which academic fields best suit you is to take a close look at your high school grades and your ACT or SAT scores, teacher evaluations system in our school.  Doing this can highlight your strengths in specific academic areas.

We all have strengths. A personal SWOT analysis helps you identify your strengths and make the most of them by aligning them with available opportunities. We all have weaknesses too. Identifying and managing those weaknesses allows you to avoid the potential threats that arise from those weaknesses. A personal SWOT makes the processes simple, visual and actionable and we will show you how to create your own one [2].

You can find zillions of forms and online assessment based on simple questionary on web.

Identify your interests: Think about what you enjoy doing and what you are passionate about. Consider the subjects you enjoyed the most in high school or the activities you find most engaging. These interests can help guide you towards a major that aligns with your passions.

  • What Are the Highest-Paying Fields?

When considering which major to pursue, determine how important salary and salary potential weigh into your decision-making process. If you’re motivated by high earnings, pursuing a degree in a STEM-related field may appeal to you.

That said, some students care more about the importance of their work than the salary offered; they don’t want a job just for the money. Popular non-STEM majors include human services, education, and visual or performing arts.

Lots of statistics on web provides a regularly updated list of positions offering the highest salaries.

On Career sites, Indeed, Monster, Glassdoor,  FlexJobs, Ladder, Wellfound, LinkedIn, Getwork, Snagajob etc you can find job ads and salaries like in figure.

Psychiatrists rank high on this list, as do other healthcare professionals like oral and maxillofacial surgeons, obstetricians and gynecologists, and general internal medicine physicians.

If you want a job outside health and medicine, positions with high salaries include chief executive, physicist, computer and information systems manager, and architectural and engineering manager.

In social science you can look at https://www.indeed.com/career-advice/finding-a-job/highest-paying-sociology-degree-jobs for 16 Highest Paying Sociology Degree Jobs (Plus Duties and Salaries)

  • Job opportunity on the field you will choose at the country you plan to work after graduation or rest of your life

One of the most important decisions a person has to take is finding a good job and a professional environment. A long time ago people used to work for one employer their entire life and usually it used to be where they were born.

Nowadays technology and the modern way of life give the opportunity to have much more options to choose from. More liberal Legislations and democracy give a lot to people who want to have the career and professional development they want in the country they want to live and have a happy life.

Jobs with wide career opportunities in Türkiye for now, include engineering, programming, information technology, sales and management on the other hand for social sciences graduates it is very hard to find a satisfactory job unless graduated from a few very high ranked universities.

Another questions must be considered: What jobs or job fields will become obsolete by the 2030s, 2040s, 2050s?

  • How Rigorous Will the Coursework Be?

Some majors may feel harder than others due to factors like the heaviness of homework loads, course expectations, and the frequency of exams. Classes in your major will make up a significant portion of your college course load. Before you declare a major, make sure you understand how rigorous your weekly workload will be.

Indiana University Bloomington’s 2016 National Survey of Student Engagement determined the most difficult majors based on the average time students spent per week preparing for classes. The hardest majors included architecture, chemical engineering, and aeronautical engineering.

Easier majors, which typically required less prep time, included fields like criminal justice, communication, and public relations.

  • What Does Your Academic Advisor Say?

Speak with a career counsellor if you have any.  Schedule an appointment with a career counselor to discuss your interests, skills, and goals. They can help guide you towards majors that align with your interests and provide resources to help you evaluate your talent.

Whoever you have a chance to chat might be your teachers, admin staff that keep your records and comments made by teachers, would be an important step to take when deciding on a major. The crucial point is to find someone that has enough experiences, knowledge about academia and workplace, all around the world. vision for the future trend, has enough knowledge on latest technological development, has information about the countries you want to go.

  • Where you are coming from and where you want to go?

These points should be valid for every country, but it is important to find additional information and advises on a specific country where you want to continue for your major.

  • Cost and affordability?

Especially today the cost for attending a university abroad might be very costly. In use unless you grant scholarship, university tuitions are high, especially those famous and private ones. In Europe this might be lot cheaper. But in both cases, you have to take the living cost into the consideration.

Overall, the key to choosing a major is to identify your interests, research career options, consider your strengths, take assessments, and seek guidance from a career counselor. By taking these steps, you can make an informed decision and select a major that will set you up for success in the technological field.

Confucius probably has the best longstanding quote about “do what you love.” His words, “Choose a job you love, and you will never have to work a day in your life,” have been repeated throughout history.

“CHOOSE A JOB YOU LOVE, AND YOU WILL NEVER WORK A DAY IN YOUR LIFE.”


[1] https://www.gallup.com/workplace/349484/state-of-the-global-workplace.aspx?utm_source=google&utm_medium=cpc&utm_campaign=gallup_access_branded&utm_term=&gclid=Cj0KCQjw54iXBhCXARIsADWpsG-dvSXXa2CHuDpQAysF3ES20y1fYBEQb3EycTtImjIUtnsDfi7I5lYaAsPtEALw_wcB

[2] A personal SWOT analysis is a tried and tested method of evaluating one’s strengths and weaknesses. SWOT stands for strengths, weaknesses, opportunities, and threats. The purpose of a SWOT analysis is not just to list down these things, but to also expand upon them to improve your personal and career growth.

Egzersiz bağırsak bakterileri için neden iyidir -Çeviri

By Roberta Angheleanu-26th August 2022
BBC Future
https://www.bbc.com/future/article/20220825-how-exercise-can-give-your-gut-microbes-a-boost

İçimizde oluşan zengin mikrobiyota egzersizin sağlığımızı geliştirmesinde daha önce  sanılandan çok daha büyük bir rol oynamakta olabilir.

Bağırsaklarımız hayatla dolu. Gastrointestinal sistemimizde yer ve yiyecek için yaklaşık 100 trilyon bakteri, virüs, mantar ve arkea ve protozoa gibi diğer tek hücreli organizmalar mücadele etmektedir. Rolleri, yediklerimiz yemeklerdeki lifli besinleri fermente etmekten vitamin sentezlemeye ve yağ metabolizmamızı düzenlemeye kadar değişir. Ayrıca, bağışıklık sistemimizle etkileşime girerek, bağırsaklarımızdaki ve vücudumuzun başka yerlerindeki iltihaplanma düzeyini etkileyen istenmeyen istilacılardan korunmamıza yardımcı olurlar.

Obezite, kardiyometabolik hastalıklar ve otoimmün rahatsızlıklardan muzdarip hastalarda bu bağırsak sakinlerinin daha az çeşitliliği görülmüştür. Bazı hastalıklar, bağırsaklarımızdaki çok fazla veya çok az belirli bakteri türüyle ilişkilendirilmiştir. Sağlıklı yetişkinlerin bağırsaklarında en bol bulunan bakterilerden biri olan Faecalibacterium prausnitzii adlı çubuk şeklindeki bakterinin normalden düşük seviyeleri, enflamatuar hastalıklarla ilişkilendirilmiştir.

Genlerimiz, aldığımız ilaç türleri, maruz kaldığımız stres, sigara içip içmediğimiz ve yediklerimiz dahil olmak üzere çok sayıda faktör, bağırsaklarımızdaki mikroorganizmaların dengesini değiştirmede rol oynyabilir. Bu iç topluluğun yapısı aslında oldukça dinamiktir.

Ancak sadece basit yaşam tarzı seçimlerimiz bağırsak mikroplarımızı değiştirebilmesi, onların daha sağlıklı bir şekilde gelişmesine yardımcı olacak seçimler yapabilmemzie olanak tanırlar.  Haftada 30’dan fazla farklı bitkisel besinden oluşacak çeşitli bir diyet bu konuda yardımcı olabilir. İyi bir gece uykusu ve daha düşük stres seviyeleri de faydalı olabilir. Şaşırtıcı bir şekilde, doğada zaman geçirmenin de olumlu bir etkisi olabilir.

Bununla birlikte, egzersizin bağırsak bakterilerimizi de etkileyebilmesi belki de daha şaşırtıcıdır. Egzersizin fiziksel ve zihinsel sağlığımız için ne kadar yararlı olduğunu hepimiz bilsek de, iş dönüşü bir  yürüyüş aynı zamanda bağırsak mikroplarımızı formda tutmak için ihtiyacımız olan şey olabilir mi?

Urbana-Champaign’deki Illinois Üniversitesi’nde kinesiyoloji ve toplum sağlığı profesörü olan ve insan vücudu üzerinde egzersizün etkilerini inceleyen Jeffrey Woods, “Egzersiz, kısa zincirli yağ asitleri (SCFA’lar) üreten bakteri topluluklarını artırarak bağırsak mikroplarımızı etkiliyor gibi görünüyor” diyor.

Illionis Üniversitesi’nde egzersiz fizyolojisi profesörü olan ve Woods ile birlikte çalışan Jacob Allen, “Kısa zincirli yağ asitleri, esas olarak mikroplar tarafından üretilen ve metabolizmamızı, bağışıklığımızı ve diğer fizyolojik süreçlerimizi değiştirdiği gösterilen bir tür yağ asididir” diye ekliyor

Bağırsaklarımızda yaşayan bakterilerin dengesi iltihaplanma, bağırsak hastalığı ve bağışıklık sistemimiz yoluyla sağlığımız üzerinde önemli etkilere sahip olabilir (Manjurul Haque/Alamy).

Son 10 yılda, hem hayvanlara hem de insanları inceleyen araştırmalar, egzersiz ile bağırsak mikrobiyal topluluğundaki değişiklikler arasındaki bu bağlantının ne kadar güçlü olduğunu ortaya çıkarmaya yardımcı oldu. Daha da önemlisi, aslında bize nasıl fayda sağlayabileceğine ışık tuttu.

İlk ipuçlarından bazıları hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda ortaya çıkarıldı. Örneğin, gönüllü olarak tekerlek üzerinde koşmalarına izin verilen farelerde, Turicibacter adı verilen belirli bir bakterinin önemli ölçüde daha düşük sayılarda olduğu ortaya çıkarıldı. Çalışmayı yöneten Woods ve Allen, bu bakterilerin varlığının bağırsak hastalığı riskinin artmasıyla ilişkili olduğunu söylüyor. Yerleşik olan veya koşmaya teşvik etmek için hafifçe dürtülen fareler, bu bakterilerin çok daha fazlasına sahipti. (Fareleri koşmaya zorlamanın, hayvanlarda egzersizin faydalarını ortadan kaldırabilecek kronik strese neden olduğu düşünülmektedir.)

Sıçanlardaki bağırsak mikropları da tekerlek üzerinde gönüllü olarak koşmaktan dolayı fayda sağlıyor gibi görünüyor. Araştırmacılar, egzersizin aynı zamanda, lifin fermantasyonu yoluyla bağırsaktaki bakteriler tarafından üretilen ve sayısız sağlık yararıyla bağlantılı olan butirat adı verilen belirli bir kısa zincirli yağ asidinin daha yüksek seviyelerine yol açtığını bulmuşlardır. Butiratın kendisi vücutta bir dizi rol oynar – bağırsak hücrelerimiz için birincil yakıttır, bağırsak bariyer fonksiyonunu kontrol etmeye yardımcı olur ve bağırsaklarımızdaki iltihabı ve bağışıklık hücrelerini düzenler.

Bağırsak mikrobu Faecalibacterium prausnitzii, bütirat üretiminden sorumlu ana bakterilerden biri olarak kabul edilir. Butirat üreten bakteriler, hem farelerde hem de insanlarda metabolizma üzerinde yararlı etkilerle ilişkilendirilmiştir. Özellikle, Faecalibacterium Prausnitzii’nin sayısındaki azalma, enflamatuar barsak hastalıklarıyla ilişkilendirilmiştir ve bunun varlığı, anti-enflamatuar etkiler için gereklidir. Son zamanlarda yapılan bir dizi hayvan çalışması, egzersizin farelerin bağırsaklarındaki bu bakterinin bolluğunu artırabileceğini göstermiştir.

2018’de ABD’deki araştırmacılar, bağırsak mikroplarını egzersiz yaptırılan farelerden mikropsuz farelere naklettiklerinde, mikropları alan farelerin bağırsaklarındaki iltihaplanma miktarını azaltabileceğini de keşfetmişlerdir.

Sporcular sedanter insanlara kıyasla bağırsak mikrobiyal çeşitliliğini artırma eğilimindedir. Ancak hayvanlar üzerinde yapılan bu çalışmalar, egzersizin bağırsak mikroplarının dengesini nasıl daha iyi hale getirebileceğine dair bazı ipuçları sağlasa da biz fare değiliz. Peki insan araştırmaları bize ne söylüyor?

Koşu, bisiklete binme ve direnç eğitimi gibi orta ila şiddetli egzersiz yapmanın bağırsaklardaki bakteri çeşitliliğini potansiyel olarak artırabileceğini gösteren araştırmalar hiç de az değildir. Bu durum, daha iyi fiziksel ve zihinsel sağlığa sahip olmakla ilişkilendirilmiştir.Toplam sekiz haftada 18-32 dakika gibi kısa bir süre için aerobik egzersizler yapmak, haftada üç kez direnç antrenmanı ile birleştirildiğinde fark yaratabilir.

Sporcular ayrıca sedanter insanlara kıyasla daha fazla bağırsak mikrobiyal çeşitliliğine sahip olma eğilimindedir, ancak bunun bir kısmı özel diyetlerden kaynaklanıyor olabilir. Ancak bir dizi çalışma, egzersiz ve diyet kombinasyonunun, aktif kadınlarda Faecalibacterium prausnitzii sayısını ve bütirat üretimini artırabildiğini ve genellikle bağırsak işlevinin iyileştiğini göstermiştir.

Woods, “Bazı çalışmalar, hepsi olmasa da, egzersizin Faecalibacterium’u artırdığını gösterdi” diyor. Bu tür bakterilerin düşük seviyelerine sahip kişilerin, enflamatuar barsak hastalığı, obezite ve depresyondan muzdarip olma riski daha yüksek gibi görünüyor, diye ekliyor.

Woods ve Allen tarafından yapılan araştırmalar, spor salonunda koşu bandında 30-60 dakikalık bir egzersizin bağırsakta Faecalibacterium gibi bütirat üreten bakteriler üzerinde büyük bir etkiye sahip olabileceğini vurguladı. Çeşitli vücut kitle indekslerine (VKİ) sahip 20 kadın ve 12 erkek üzerinde yapılan bir çalışmada Woods ve meslektaşları, altı hafta boyunca aerobik egzersiz yapmanın daha önce hareketsiz olan yetişkinlerde bağırsak mikroplarını değiştirip değiştiremeyeceğini belirlemek için yola çıktı. Katılımcılardan, bir koşu bandında koşarak veya 30-60 dakika bisiklete binerek haftada üç kez orta ila şiddetli yoğunlukta aerobik egzersiz seansı yapmalarını istediler. Diyetin bağırsak mikropları üzerinde neden olduğu değişiklikleri sınırlamak için her toplamadan önce diyetlerinin tutarlı kalmasını sağlamak için üç günlük diyet kontrolleriyle çalışma boyunca dışkı ve kan örnekleri toplandı.

Haftada üç kez 30-60 dakika koşu bandında koşmanın bağırsakta bütirat üreten bakterileri artırdığı bulundu (Hussein Faleh/AFP/Getty Images)

Araştırma bulguları “bütirat üreticilerinin” vücut kitle indeksinden bağımsız olarak egzersiz ile önemli miktarda arttığını gösterdi. Mikrop topluluğundaki değişim yanında yalın partiküller dışkı örneklerinde bütirat gibi kısa zincirli yağ asitlerinde bir artış gösterdi. İlginç bir şekilde, araştırmacılar, araştırmaya katılanların takip eden altı hafta boyunca hareketsiz yaşam tarzlarına döndüklerinde, katılımcının bağırsak mikroplarının ilk durumlarına geri döndüğünü gördüler. Egzersiz, bağırsaklarımızdaki mikrobial topluluğun sağlığını iyileştirebilse de, bu değişikliklerin hem geçici hem de geri dönüşümlü olduğunu öne sürüyor.

Bu yazı sonrası yine BBC Future yayınlanan yazı da konuyu iyice önemli hale getiriyor.
How gut bacteria are controlling your brain
How gut bacteria are controlling your brain – BBC Future
Bu yeni yazıda, yukarıda aktarılan microbiatanın vücut foknsiyonları etkisine ilave olarak, araştırmacılar, bağırsak mikrobiyotasının düşüncelerimizi ve davranışlarımızı da şekillendirmede rol oynayabileceğini ortaya çıkarmaya başlamışlar. Linki tıklayarak okuyabilirsiniz.

alla turca

Alla Turca: Etymology: Italian, in the Turkish manner,
First Known Use: circa 1811, in the meaning defined above.

Last month a lady whom I have seen first time asked me to fill out a paper at my workplace. When I looked at it, I saw an exam paper with questions about the “Work Safety or Occupational Health and Safety” and I have been asked to sign another paper as if I had this education and passed. Pursuant to Article 16 of Law No. 6331, employers are obliged to inform employees on the health and safety risks of the workplace, the protective measures to be taken against such risks, the rights and obligations of employees under Law No. 6331 and the persons in charge of first aid, extraordinary circumstances, disasters, firefighting and evacuation procedures. Article 17 of Law No. 6331 provides that employers shall arrange educational training on occupational health and safety related matters. Such training shall be repeated to the extent new risks and circumstances arise in the workplace. What was performed in mode “alla turca” instead was just signing a paper to be presented to the authorities, in case and sham exam.

I play oud, like to join choirs and participated a few performance, but not anymore. Why? Because the performance was “alla turca”. How? You in a choir get together to practice for a concert be planned in future. At my first experience I could not understand why we, instrument players, were not forced to play very good. We were just playing with singers but nobody chief, or  choirmaster, whatever you call it, at our choir interested whether we were playing good or bad. When the performance time I understood why? Because the organizer hires the professional instrument players and put the microphones only in front of their instruments and we were there as mannequin (konu mankeni). Later I have learned that in all of this types of choirs this was the way, name “Türk sanat müziği amatör korosu konseri” but players or music by only professional paid musicians, always “alla turca”.

December 25, I run Grand Atatürk Race organized by TAF. There was a mess at the beginning till at the end. When we finish the race there was a crowd of layabout but no authorized one to show where the bus where we were changing clothes. We had to wander around for a long time to find the bus by ourselves and some got sick because of freezing weather. Events from start even very late registration and status(written document explaining the routes, rules) were very “alla turca-mış gibi.”

When I travel intercity I saw lots of water fountain around the roads that I drive, but most of them has no water, running, either broken or plugged, destroyed, with lots of garbage, plastics, wet wipes around.

Universities, most of them look like they provide higher level education, but do they? When I was teaching a course at one university in English, assuming that every student can follow English lecture, because they were either passed the level exam or attended one year only English Language education. They were supposed to learn English. But in reality they even cannot differentiate the language. I put a slide at the first class in Italian just to be able to understand the language level of the class so that I can give my lecture in English, no body could understand whether the text laying in front of them in English or not.

We call it in Turkish “-mış gibi yapmak”, in english “pretend”. So pretending about everything is a very normal beyond a way of doing everything here.
Pretending doing science, -bilim yapmış gibi…
Pretending doing sport, spor yapmış gibi…
Pretending doing music, müzik yapmış gibi…

Koşu ve Ağız Sağlığı

“Koşu ve ağız sağlığı” ile ilgili arama yaptığınızda, koşucuların daha yüksek diş erozyonu ve çürük riskine maruz kalıp kalmayacağı epey araştırılmış gibi görülmektedir. Ama biraz ayrıntıya indiğinizde, birçoğunun birkaç çalışmaya dayalı birbirinden “copy-paste” usulü internete koyulmuş olduğunu görebilirsiniz. Aslında bu yazılar, dayanıklılık sporcuları, ultra-maratoncular, triatletlerin antrenman sırasında ağız pH’ını referans seviyesinin altına düşmesine neden olan spor içecekleri, jeller ve barlar dahil olmak üzere dişler için zararlı olan daha asidik ortama neden olacak yüksek karbonhidrat tüketimi üzerine yapılan araştırmalardır.

“Too much of anything is bad, but too much good whiskey is barely enough.” Mark Twain.
100, 200 mil koşan dayanıklılık koşucularını veya haftada 200K antrenman yapan sporcuları eleştirmek istemesem de bu deyiş çoğu durumda geçerli olabilir, “too much good running” ancak yeterli denebilir.

Ama bizim durumumuzu ele alırsak, birisi söylesin, Allah aşkına, kaç kişi gerçekten koşuyor bu ülkede. Koskoca İstanbul Maratonuna katılım sayısı üçbini zor aşıyor, bunun da yarısı yabancı. Ultra-Maraton ve triatlon koşanların sayısı iki elin parmakları kadar, bu ülkede.

Erciyes sky Trail Ultra bitiren sadece 23 kişi idik. Geri kalan 84 milyon 997 bin kişiden kaç kişi haftalık 100K bırakalım 10-30-40K koşuyor. Zaten yürüyüş yapan ve günde onbin adım atım mitini zorlayan kişiler tamamen bu yukarıda belirtilen olumsuz etkilerin dışında teknik olarak, mesafe olarak, güçlük derecesi olarak dişlere zarar olabilecek açıdan. Normal koşucu ya da sporcu sağlıklı yaşam ve sağlıklı yaşlanma, ayakta bitirme yaşamı, Erdoğan Amcamız gibi, amaçlarıyla yaparsak

sağlığımıza zarar verebilecek o antrenman ve yarış seviyelerinin yanından bile geçemeyiz.

Düzenli spor yapanlar için, dikkatli olmamız ve ne yaptığımızı bilmemiz önemlidir, böylece zararlı yan etkiler olmadan faydalar elde ederiz. Ağız içini mümkün olduğunca nemli tutmamız, , sık sık suyla durulamanız ve sonrasında da bol su içmeniz önemlidir. Enerji veya spor içecekleri kullanmaktan kaçınmak önemli.

Bu zaten sadece diş sağlığı değil tüm beden sağlığı için önerilen bir hareket tarzı. Şeker ve asitlik, diş minesinin aşınmasına, diş çürümesine ve periodontal sorunlara yol açan bakteri gibi bir ortam yaratır. Koşarken vücudunuzdaki stresli bölgelere dikkat edin ve bilinçli olarak onları hafifletmeye çalışın. Buna, çenenizi relaks tutmak ve dişlerinizi sıkmamak dahildir. İyi bir günlük ağız hijyeni sağlayın vs, sağlıklı ağız hijyenine sahip olmak için tavsiyeler bulabilirsiniz.

Peki bu kadar laftan sonra koşmanın diğer somatic-psikosomatik sağlığımıza faydaları yanında dişlere de faydası olabilir mi?

Hemen koşmanın daha iyi kan dolaşımı sağladığını tekrar hatırlatmak isterim. Kan akışını iyileştirmek ve oksijen emilimini artırmak diş eti dokusunun daha sağlıklı kalmasına yardımcı olur. Araştırmalar, düzenli egzersiz yapan kişilerin diş eti hastalığına veya bundan kaynaklanan diş sorunlarına sahip olma olasılığının daha düşük olduğunu desteklemektedir.

Diş minesinin aşınmasının nedenleri değişebilse de koşucular genellikle aşağıda verilen kısa açıklamalar kapsamında sorunlar yaşayabilirler:

  • Sporcu içecekleri içmek: şekerli spor içecekleri tüketmek tüm olarak genelde normal şeker tüketen kişilerde yaptığı gibi eroziv diş aşınmasına neden olabilir. Bu yiyecekleri tüketme durumunda kalan çok az sayıda uzun yol koşucuları su veya diğer daha az asitli içecek türlerini içerek bu riski azaltabilir.
  • Ağızdan nefes alma: uzun-orta mesafe koşucuları, interval koşanlar, kaslarını beslemek için bol miktarda oksijene ihtiyaç duyduklarından, çoğu insandan daha fazla ağızdan nefes alma eğilimindedir. Ne yazık ki, bu alışkanlık haline gelebilir ve ağzın kurumasına ve çürüğe neden olan bakteriler için daha yaşanabilir bir ortam haline gelmesine neden olabilir. Bol su içerek ve mümkün olduğunca burundan nefes almaya odaklanarak sorunları azaltabilirsiniz. Zaten literatürde, yazında, burundan nefes alıp ağızdan vermeyi öneren çok yazı yer almaktadır.
  • Mevcut diş bakım ve tedavilerine zarar vermek: Yoğun protein çubukları, yapışkan ve gevrek yiyecekler dolgulara ve kronlara zarar verebilir. Çok fazla diş bakımı yaptıysanız, sorunlu yiyecekleri çiğnerken dikkatli olun.
  • Dişleri alet olarak kullanma: Bir koşu veya yarış sırasında, koşucuların yiyecek bar, çubuk her ne ise, ve atıştırmalıkları dişlerini kullanarak açmaları yaygındır. Ne yazık ki, Amerikan Diş Hekimleri Birliği’ne göre bu, diş kırıklarının yaygın bir nedenidir. Bu durumda genelde ultra maratonlarda yaşanabilecek bir davranış şeklidir. Çoğu kişi bu kapsam dışında kalır. Atıştırmalıkları, minimum çabayla açabileceğiniz, açılması kolay fermuarlı torbalarda paketleyerek sorunlardan kaçının.
  • Diş gıcırdatma: Ciddi koşucular genellikle çenelerini sıkar ve geceleri veya zorlu koşu anlarında dişlerini gıcırdatırlar. Zamanla, bu diş minesini aşındırabilir ve ağrılı çene eklem bozukluğuna yol açabilir.

Koşma alışkanlığı başta sağlıklı yeme alışkanlığı olmak üzere sağlıklı bir yaşam tarzına yönlendirecektir, kişiyi. Zaten koşu ile gelen sağlık sadece ayakların yere vurması işlevi değildir. Koşan kişi diyetini buna göre ayarlar. Koşan kişinin uyku düzeni, “circadian rhythym” vücut tarafından buna göre ayarlanmaktadır. Tansiyon, kandaki şeker, kolesterol diğer bilumum kimyasal salgılar düzene girmiştir. Dişler de bu arada bu düzenden kesinlikle faydalanacaktır. Bu konu zaten bu sitede diğer yazılarda detaylı olarak çokça işlenmektedir.

Journal of Periodontology tarafından yayınlanan ve daha düşük BMI (vücut kitle indeksi) olan kişilerin daha düşük periodontal hastalık riskine sahip olduğunu yazan bir makalede de belirtildiği gibi obezite de bu sağlık-diş denklemini etkileyen önemli bir sağlık sorunudur.

Journal of Dentistry tarafından yapılan başka bir araştırma da, fiziksel aktivitedeki artışın kesinlikle daha iyi ağız sağlığı koşullarına ve daha düşük periodontal hastalık riskine katkıda bulunduğunu raporlamakta.

One of the important benefits exercise can have on dental health is a reduced risk of periodontal disease. A study by the Journal of Dentistry showed that people who worked out regularly had 54% lower risk of developing gum disease. The Journal of Periodontology also showed that those who had a lower BMI (body mass index) and exercised the recommended amount were 40% less likely to develop gum disease.

Özetle bu makaleden-kıssadan alınabilecek hisse: Bilinçli-dengeli KOŞU, diş dahil sağlıklı yaşam için ve 7-99 her homo sapiens sapiens için en etkili ilaçtır. USULETLE ve de SUHULETLE…

Ankara, 4 Ekim 2022

Running & Oral Health

When you search about “running and oral health” the question has been raised by researches whether runners may suffer higher risks of tooth erosion and cavities. But when you go a little bit detail on it you may see that lots of them are sham based on several biased studies. Actually the bias here is these researches have been studied on endurance-athletes, ultra-marathoners, triathletes’ high carbohydrate consumption, including sports drinks, gels, and bars during training, that can lower the mouth’s pH below reference level. more acidic that is harmful for teeth.

The reasons for enamel erosion can vary, runners commonly experience problems due the following:
Drinking sports drinks, consumption of sugary sports beverages can lead to erosive tooth wear. Reduce your risk by drinking water or other types of less acidic beverages.
Mouth-breathing, because they need ample amounts of oxygen to fuel their muscles, runners tend to breathe through the mouth more than most people. Unfortunately, this can become habitual, causing the mouth to dry out and become a more habitable environment for cavity-causing bacteria. You can reduce problems by drinking plenty of water and focusing on breathing through the nose as much as possible.
Damaging existing dental work, Dense protein bars, sticky chews and crunchy foods can damage fillings and crowns. If you’ve had a lot of dental work, use caution when chewing problematic foods.
Using teeth as tools, During a run or race, it’s common for runners to open power bars and snacks using their teeth. Unfortunately, according to the American Dental Association, this is a common cause of tooth fractures. Avoid problems by packaging snacks in easy-to-open zip-lock bags you can pull open with minimal effort.
Grinding teeth, Serious runners commonly clench their jaws and grind their teeth at night or during tough speed sessions. Over time, this can wear down tooth enamel and lead to painful r joint disorder.

“Too much of anything is bad, but too much good whiskey is barely enough.”
Mark Twain.
These proverb might be valid most of the case, if I do not want to criticize endurance runners who runs 100, 200 miles races or athletes go workout for 200K per week.

But if you take our case, normal runner or exerciser, doing it for a healthy living and aging purposes, we can not even reach those level of training and racing that might harm our health. On the contrary for regular sport-goers, it’s important we take care, and know what we’re doing so that we get the benefits, without harmful side effects. It’s important to keep hydrated, rinse with water when you can and drink lots of water afterwards too. Avoid using energy or sports drinks. The sugar and acidity creates the sort of environment bacteria like, leading to the erosion of tooth enamel, dental decay and periodontal problems. While you run, pay attention to areas of tension in your body, and consciously try to ease them. That includes, keeping a relaxed jaw, and not clamping your teeth with determination. Maintain good daily oral hygiene etc, you may find advices on having healthy oral-hygiene

And what are the benefits of running to teeth after so much words?
The biggest boost is better blood circulation. Improving blood flow, and increasing oxygen absorption helps keep gum tissue healthier. Research supports that people who exercise regularly are less likely to have gum disease, or the dental problems that result from it.

A running habit often leads to additional healthy lifestyle choices too. Teeth definitely benefit from a healthy diet that’s low in sugar.

A study by the Journal of Dentistry concluded that an increase in physical activity most definitely adds to better oral health conditions and a lower risk of periodontal disease.

It showed that “never-smokers” who worked out regularly were 54% less likely to develop gum disease. Former smokers who increased physical activity reduced their risk by 74%.

Obesity also factors into the equation, as found in a paper published by the Journal of Periodontology, showing that people who had lower BMI (body mass index) were more likely to have a lower risk of periodontal disease.

In summary take out of this article, RUNNUNG is the most effective medicine for all.

Stratejik Yönetim vs Runnemathics

Stratejik yönetim, basit bir tanımla bir şirketin, işletmenin amaç ve hedeflerine ulaşmak için kaynaklarının planlı ve akıllı kullanımı; bir organizasyon içindeki süreç ve prosedürlerin ve şirketin işleyişini etkileyebilecek dış faktörlerin sürekli olarak değerlendirilmesi, eskiden belirli peryotlarda, şimdiki high-tech ve geniş veri ortamında iyisi anlık olarak hedefle karşılaştırılması, varsa gereken düzeltmelerin süratle yapılmasını sağlayacak, içerecek eylem ya da eylemler topluluğu içeren ya da içermesi gereken plandır.

Uzun lafın kısası:Amaç ve hedef(ler) olacak, kaynaklar, varlıklar, bunları kullanıp şirketi yönlendirecek planlayıcı ve yönetciler olacak.

Koşu, özellikle uzun koşular-maraton, ultramaraton- için hedef zaten çok belirgindir. Öncelikle koşulması gereken bir mesafe, bu mesafenin koşulacağı süre ya da koşu hızı, pace; kaynak olarak koşucu bacakları ve nefesi, kalbi; koşacağı zemin, hava durumu, engeller, rotalar; ultralar için başlangıçta sırt çantasına yükleyeceği suyu, yiyeceği, giysisi, ara istasyonlardaki yiyecek ikmali ve belki biraz soluklanma; planlama ise sürekli değişen iç ve dış faktörlere göre koşuyu yönetmek tam olarak bir stratejik yönetim becerisi gerektirmektedir. Ya da bu konuları yıllardır uygulayan atletler zaten stratejik yönetim konusunda epey deneyim sahibi olmuştur.

Şirketlerin stratejik yönetimine destek olacak kaynak planlama yazılımları, ERP/MRP uzun süredir kullanımdadır. Akıllı, planlı ve bilinçli iş sahipleri, üst düzey yöneticiler, özellikle kurumsallaşma bilinci ve yapısına sahip firmalarda, bu programları günlük işlerinde kullandıkları gibi, ileriye yönelik öngörü, forecasting, ve hatta belirli dönem simülasyonları ile daha da ileri taşıyabilmektedirler.

Simülasyon, girdi verilerini ve başlangıç ​​koşullarını kullanarak model yanıtını hesaplar. Forecasting başlangıç ​​koşullarının yanı sıra ölçülen girdi ve çıktı değerlerinin mevcut ve geçmiş değerlerini kullanarak gelecekte belirli bir zamandaki model yanıtını hesaplayan işlemler olarak tanımlanabilir.

Bu açıdan “Runnemathics Koşu Matematiği” özellikle ultra-maratonlar için geliştirdiğim çevresel ve kişisel etkenlerin, riskleri değerlendirilip simüle edildiği ve forecasting output veren, matematik ve fizikle desteklenen bir yazılım olarak şirketlerin stratejik yönetim kavramı ile benzerlik göstermektedir.

Stratejik Yönetim dersleri almış ve üniversite master seviyelerinde ders olarak vermiş biri olarak bu konuyu tam anlamıyla hakim olan çok az kişi tanıdım. Teorik olarak anlatılmaya çalışılan bu konu öğretici-öğrencinin eksik ya da hiç yaşamadığı bir olgu olarak zihinde canlandırılamamaktadır. İşletme alanında master, doktora yapmış, hatta profesör ünvanı olan çoğu kişinin hiç bir işletme yönetiminde görev almış olmaması bir tarafa süratle değişen dünya şartları, teknoloji, siyasi bu konuda sabit yaklaşımları geçersiz kılmaktadır. Aslında koşu yarışı, bu başka bir spor dalı için de geçerlidir, ile şirket yönetimi arasında bir benzeşim olduğunu görüyorum. Bu konuda hem akademik, hem her düzey şirket yönetimi ve ultra-maratona kadar yarış deneyimlerime dayanarak iyi bir koşucunun iyi bir stratejik yönetim gösterebileceğini idda ediyorum. Bir koşucu-yönetici sadece stratejik yönetim değil sahip olduğu enerji ve fitnes seviyesi ile çok daha sağlıklı bir beden ve psikoloji ile çok iyi bir yönetici olur. “Sağlam kafa-sağlam vücutta bulunur” söylemi bunu çok daha önceden ortaya koymaya çalışmıştır.

BioMarkers & Diagnostic-Man vs AI

The World Health Organization (WHO),  has defined a biomarker as “any substance, structure, or process that can be measured in the body or its products an influence or predict the incidence of outcome or disease.” In Wikipedia.

Biomarkers are critical to the rational development of drugs and medical devices. Examples of biomarkers include everything from blood pressure and heart rate to basic metabolic studies and x-ray findings to complex histologic and genetic tests of blood and other tissues. Biomarkers are measurable and do not define how a person feels or functions. A diagnostic biomarker refers to a biological parameter that aids the diagnosis of a disease and may serve in determining disease progression and/or success of treatment. Biomarkers can be used to diagnose phenotyping, so to detect or confirm the presence of a disease, or to identify different diseases sub-types and even different habitats within a single lesion.

Those are:
-Blood Tests
-Brain Imaging
-ECG
-Cerebrospinal Fluid
-Physiological Tests
-Saliva Tests
-Urine Tests
-Combination of Methods.

The complete blood count (CBC) is one of the most common blood tests. It is
often done as part of a routine checkup. This test measures many different
parts of your blood, including red blood cells, white blood cells, and
platelets. They help doctors check for certain diseases and conditions. They
also help check the function of your organs and show how well treatments are
working.

But crucial point of having blood test is to interpretation of the numbers. Reference ranges (reference intervals) for blood tests are sets of values used by a health professional to interpret a set of medical test results from blood samples. Here starts problems and maybe misdiagnosis and misuse of medicines. References range may vary with age, sex, race, pregnancy, diet, use of prescribed or herbal drugs and stress, laboratories etc. Nothing In Life Is ‘One Size Fits All’ . For example, should on a lab  report only one reference range , say for HgA1c normal level is below 5.7%, a level of 5.7% to 6.4% indicates prediabetes, and a level of 6.5% or more indicates diabetes, and prescribe medicine for that, it might be a wrong decision. It may lead a misdiagnosis of diabetes in the elderly. This reference increasing to 6-6.5% for individuals aged 40–59 years while for people aged ≥60 years and might be 6.5-7 % even higher according to some researches. Reference intervals for men and women differ only slightly.

Another misleading point on some lab report  those limits either might be wrong or out-of-date. Very specific example of that here in Ankara on Public Health Lab report reference range for HDL written as between 40-60 and every time you get a lab report, you get your HDL level market as “our of range”. Whereas the higher HDL the better sign of health.  Other values also might not be consistent with the latest research outcomes.

Other than that physical fitness, exercise routine plays an important role and there are different numbers should be punched in for athletes’ categories. Mostly your age, sex and maybe weight and BMI be on the paper but not reference ranges for biomarkers. It is common to see many different counts due to hydration status, electrolyte balance (specifically Na+ & K+) may be outside the normal range. The lifestyle of an athlete at many levels is abnormal, and so too are their blood tests. For example It is well known that athletes have lower heart rates (bradycardia) than non-athletes. This is generally considered a healthy adaptation. But when you go for a check up or for any other reason and get your rate measured, you may be labelled as having a syndrome of something. Test followed by an exercise results very different numbers such as: Regular exercise causes an increase in the number of RBCs in the blood, a urine test may be positive for blood, anemia is a fairly common problem for runners, protein may be detected in the urine within 30 minutes of strenuous exercise, blood levels of CK- Creatine Kinase   are elevated following exercise, AST, one of the tests that evaluates liver function, levels will be elevated following exercise, blood sugar will be elevated. Besides these immediate effects long term differences requires the athletes be viewed in another windows of reference ranges.

Most of diagnostics are based on biomarkers. Even we assume that everything would be as is supposed to be and you have  %100 correct lab report, measurements, reference ranges, you are still way away from having a perfect diagnostic. Because these biomarkers, tens, hundreds should be interpreted correctly. Since there are lots of correlation of baseline biomarkers, it is very hard for a human being to see, evaluate and correlate these biomarkers and make a diagnosis.

Now In clinical practice efforts are already ongoing to apply AI to obtain new imaging data and improve the stepwise development of radiomics and validation of biomarkers, so instead simply human interpretation which is depend individual limited time and correlation capability AI will do the job much more faster and higher accuracy.

 We often see news like “120 pulmonologists from 16 European hospitals evaluated 50 cases with PFT and clinical information, resulting in 6000 independent interpretations. The AI software examined the same data. American Thoracic Society/European Respiratory Society guidelines were used as the gold standard for PFT pattern interpretation. The gold standard for diagnosis was derived from clinical history, PFT and all additional tests. The pattern recognition of PFTs by pulmonologists (senior 73%, junior 27%) matched the guidelines in 74.4±5.9% of the cases (range 56–88%).  Pulmonologists made correct diagnoses in 44.6±8.7% of the cases (range 24–62%) with a large interrater variability (κ=0.35). The AI-based software perfectly matched the PFT pattern interpretations (100%) and assigned a correct diagnosis in 82% of all cases (p<0.0001 for both measures).
Ref:Artificial intelligence outperforms pulmonologists in the interpretation of pulmonary function tests