Konu: Halen “international” bir program sunan liselerde öğrenim gören öğrenciler için üniversite seçim rehberi

Giriş

Genel olarak bu tip bir okulda lise eğitimine devam etmekte olan ve hem MEB hem de international-örneğin IGCSE- diploma alacak olan öğrenciler için olanaklar vatandaşlık durumuna göre belirlenebilir. Şöyle ki eğer sadece yabancı vatandaşlığa sahipseniz ya da orijinal vatandaşlık Türkiye değilse IGCSE sunduğu standart yurtdışı üniversiteler için diplomanın kabul olması yanında Türk üniversitelerinde YKS gerek olmadan Yabancı Öğrenci Sınavı (YÖS) ile istenen üniversitelerin bölümlerine girilebilmektedir. Bu konuda güncel sınav ve şartlar takip edilmelidir.  Diğer taraftan sadece Türk vatandaşı ya da orijinal vatandaşlık Türk ise bu durumda yine international yurtdışı üniversitelere başvuru yapılabileceği gibi, YKS sınavına girerek Türk üniversitelerine de girebilme olanağı vardır.  Ancak bu durumda mevcut eğitime paralel ve ilave olarak daha farklı bir strateji ve buna bağlı çalışma programı oluşturulması önemlidir. IGCSE bölümleri YKS karşılıkları:
-ENG-MED= Sayısal
-Humanity = Eşit Ağırlık, olarak kabul edilmektedir.

YKS (Yükseköğretim Kurumları Sınavı), Türkiye’de üniversiteye giriş için yapılan bir sınavdır. İki kademeli bir sınav olan YKS (Yükseköğretim Kurumları Sınavı) Temel Yeterlilik Testi (TYT), Alan Yeterlilik Testi (AYT) ve Yabancı Dil Testi (YDT) olmak üzere üç oturumdan oluşan sınavların toplamına verilen addır. Türkiye’de bir üniversiteye kayıt olmak istiyorsan ve önceki paragrafta bahsedilen YÖS kategorisinde değilsen bu sınavlara girmek durumundasın

2022 Yükseköğretim Kurumları Sınavından (YKS) itibaren ön lisans ve lisans programlarını tercihte 150 ve 180 olan TYT ve AYT baraj puanları uygulaması kaldırılmıştır. TYT sınav puanının hesaplanması için Temel Matematik Testi veya Türkçe Testinden 0,5 veya daha fazla ham puan almış olma şartı uygulanmaya devam etmektedir. TYT puanı olmayan veya TYT puanı hesaplanmayan adayların, AYT ve/veya YDT’ye girmiş olsalar da SAY, SÖZ, EA ve DİL puanları hesaplanmayacaktır. Bu konuda güncel ve detaylı bilgiler için https://www.osym.gov.tr/TR,15248/yks-yuksekogretim-kurumlari-sinavi.html incelenmesi önemlidir.


Strateji,Plan,Presipler, Hedef ve Çalışma Programı

Bu sınavda başarılı olmak için son bir yıl içinde kaç test çözmeniz gerektiği tamamen size ve çalışma alışkanlıklarınıza bağlıdır. Bununla birlikte, genel olarak düzenli ve etkili bir çalışma programı oluşturmanız ve bol miktarda pratik yapmanız önerilir. Ancak yine de önünüzde kalan ve  bu konuda ayırabileceğiniz zaman  ve kapasitenize göre günlük test adedi belirlemek hedef açısından faydalı olabilir.

Sınavı iyi bir şekilde geçebilmek için Business Dersinde aktarmaya çalıştığım SMART formülü her konuda olduğu gibi burada da uygulanacak bir strateji, prensip ya da hedef olarak kullanılabilir.

S-Specific: Hedeflerinizi Belirleyin. Önce hangi bölüm, disiplin, majör ve hangi üniversite, hangi şehir girmek istediğinizi belirleyin.

M-Measurable: Hedeflere ulaşmak için ne kadar puan almanız daha spesifik olarak YKS sınavında bu bölüme kabul edilen en son öğrencinin başarı sırasını ve yıllar içinde ki trendi araştırın ve çalışma programınızı buna göre düzenleyin. Örneğin 2019 yılına kadar çok aha yüksek puna ile girilebilen “Tıp” fakülteleri son dört yıldır aşağı bir tercih trendinde iken mühendisliklere rağbet artmaktadır. Bu konuda YKS Atlas’ta son 4 yılın, benim (dr Cengiz Yardibi) data dosyamda son 10 yılın verileri mevcuttur.

A-Achievable: Bu konuda referans olmak üzere ülke çapında daha önce girilen sınav sonuçları – özellikle LGS ve ÖZ-DEBİR sınavları- bilgi sağlayabilir. Buna göre popülasyon içindeki konumunuzu üç aşağı-beş yukarı belirlemek uygundur. Burada önünüzdeki fırsatlara, kendi çalışma hedefiniz, dayanıklılık ve sabrınıza göre hedefleri yukarı doğru yükseltebilirsiniz. Eğer örneğin LGS’ de yüzbinler derecesinde bir sırada yer almışsanız, ilk 1000’e gireceğim hedefi imkansız olmasa da erişimi güç olacaktır.

R-relevant: Burada da lisede seçtiğiniz bölüme uygun bir hedef belirlemek şarttır. Öncelikle istediğiniz ve yeteneğinizin olduğuna inandığınız bölümlere şu anda devam etmekte olduğunuz bölümden  girilip girilemediğini öğrenmeniz önemli. Örneğin yurt dışı değil de Türkiye’de bir üniversiteye gitme durumunuz oluşmuşsa ve yine diyelim bilgisayar mühendisliği hedefiniz varsa ve “Humanity” bölümünde iseniz doğal olarak “Engineering” bölüme geçiş olanağı araştırılmalıdır ya da tersi, hukuk okumak istiyorsanız “Humanity” bölümünden diploma almanız gereklidir.

T-Time Bound: En son fakat en kritik konuda zaman olacaktır. Düzenli ve disiplinli bir çalışma programı oluşturun. Sınav gününe kadar kalan süre, bu sürede tüm konuları kapsayacak Time-Bounded planlar gerekli olacaktır. Her gün belirli bir süre ayırarak çalışmalarınıza devam edin. Kendinizi motive etmek için hedefler belirleyin ve bu hedeflere ulaşmak için çalışmalarınızı sürdürün.

Çalışma teknik ve taktikleri:
Konu Çalışması: Sınavda çıkacak konuları belirleyin ve bu konular üzerinde detaylı çalışmalar yapın. Konuları anlayarak öğrenmeye önem verin. Mümkün olduğunca çok kaynak kullanarak farklı açılardan konuları ele alın.

Hangi bölüm için YKS girilecekse bu alanda sorulacak ders ve konulara çalışılmalıdır.

Bu konuda her bölüm için çarpanlar değişmektedir.  Tablo-1’de 2021 yılı YKS de kullanılan hesaplama tablosunda bu durum görülmektedir. Buradan eğer “Engineering” gibi sayısal puanla öğrenci kabul eden bir bölüm hedeflenmişse sadece Matematik-Fizik-Kimya ve Biyoloji çalışmak  gerekirken, hukuk, işletme gibi EA puanı ile girilen bölümler için Türkçe, tarih, coğrafya ve matematik dersleri çalışma planına alınmalıdır.
Tablo-1

Bundan sonra hedeflenen derslere göre hangi konuların çalışılması gerektiğinin belirlenmesi gerekmektedir.

Örneğin AYT matematik soruları yıllara göre dağılımları: Tablo-2

Soru Bankaları ve Çözümleri: Soru bankaları ve çözümleri kullanarak bol miktarda pratik yapın. Bu, sınavdaki soru tiplerini ve zorluk seviyelerini anlamanıza yardımcı olur.

Deneme Sınavları: YKS tarzında deneme sınavları çözün. Deneme sınavları, sınavın formatını ve süresini deneyimlemenizi sağlar. Ayrıca eksikliklerinizi belirleyerek üzerinde çalışmanızı sağlar.

Rehberlik: Eğer mümkünse bir rehberlik öğretmeninden veya bir eğitim uzmanından, bu konuları iyi bilen, destek alın. Onların yönlendirmeleri ve tavsiyeleri size fayda sağlayabilir.

Bazı okulların YKS yönelik yaz programları veya yıl içi çalışmaları olabilir. Araştırmak gerekir.

Test çözmek için kesin bir sayı vermek zordur, çünkü her öğrencinin çalışma hızı ve öğrenme düzeyi farklıdır. Önemli olan düzenli çalışmak, eksiklerinizi belirlemek ve sürekli olarak kendinizi geliştirmektir. Yeterli tekrar ve pratikle sınavda daha iyi bir performans sergileme şansınız artacaktır.

Hangi üniversite, hangi bölüm, tercih rehberi?

Önceki yıllar verisine bakarak puan, başarı sırası ile girebileceğim en üst sıradaki bölümleri mi sıralamalıyım tercih listemde? Yoksa, gelecekte yıldız olacak mesleklere yönelik bir seçme mi yapmam gerekir? Ya da mezun olur olmaz iş bulabileceğim bir meslek, evime yakın yaşadığım şehirde mi kalsam, yuvadan uçarak kendime olan güveni artıracak bir girişimde mi bulunsam, yurt dışında lisansüstü yapabileceğim bir dal mı seçsem? Ailem, annem-babamın istediği bir bölüme girmem de düşünülebilir. Vakıf mı, devlet mi? Onlarca, yüzlerce soru, hayata daha yeni başlayacak deneyimsiz gençler için.

Sadede gelirsek, bence en önemli kriterin sevebileceğimiz yani yatkın olduğumuz, olmak istediğimiz bir alana girmek başta olması mantıklı olacaktır. Bu konuda çevreden, aileden, arkadaşlardan pek çok itiraz ve olumsuz tepki gelecektir emin olun. Ancak pek çoklarının da hemen söyleyeceği gibi sevebileceğimiz bir işi yapmak iş olmaktan öte zevk olacağından üstüne üstlük bu sevgi bizim yeteneklerimize de uygun olacağından hayatta mutlu olma ve başarı şansını artıracaktır.

Öncelikle hangi bölüm? Yıllar içinde gelişen tercih trendine baktığımızda 2020 yılında en yüksek Sayısal Başarı Sırası (SAY-BS) olan adayların ilk 10 tercihleri arasında 6 tıp, 3 bilgisayar ve 1 elektronik mühendisliği var. Bu durum 2015 yılında 3 tıp, 3 elektronik, 2 bilgisayar ve 2 endüstri mühendisliği şeklinde imiş. 2012 lere gidildiğinde makine mühendisliği yer alıyor ilk 10’da. Daha da eskilere gidildiğinde Kimya Mühendisliği en çok istenen bölüm olmuş. Aynı durum EA tercihlerinde de geçerli Şimdilerde en yüksek puan alanlar hukuk fakültelerini tercih etmekte; 5 hukuk, 2 işletme, 1 ekonomi, 1 iktisat, 1 yönetim bilimleri. Halbuki 2012 yılında bu durum 2 hukuk, 2 psikoloji, 2 işletme, 2 uluslararası ilişkiler, 1 ekonomi, 1 iktisat olarak olarak gerçekleşmiş.

2022 YKS’de ise bilgisayar, yazılım ve yapay zeka bölümleri en çok tercih edilen bölümler oldu. Bu bölümlere benzer olan matematik, istatistik ve bilişim sistemleri gibi bölümler de tercihlerde en önde yer aldı. Tıp fakültesinin tercihlerde ilk sırada olma üstünlüğü azalmaya devam ediyor. Geçen yıl en son 22 bin 800 sıralama ile öğrenci alan tıp fakültelerinin bu yıl 30 bin sıralama ile öğrenci almış. Devlet üniversitelerine ait tıp fakülteleri dolarken ilk defa vakıf ve KKTC üniversitelerinde tıp fakültelerinde boşluklar oluşmuş.

Gelecek Yapay Zeka (AI) temelli uygulamalar, IoT, Robotik, Big Data, Veri Bilimi ve Analitik, Genetik vb yeni alanlar üzerine kurulacağı göz önüne alınarak seçim yapılmalıdır. Dünya Ekonomik Forumu – İşlerin Geleceği 2020 Raporuna göre 2025 yılında aranan ve pozisyon alınması gereken meslekler:

1.   Veri Analisti ve Veri Bilimci
2. Big Data Mühendis
3. Veri Güvenliği uzmanı
4. Yapay Zeka Uzmanı, chatGPT, Prompt Engineer
5. Yazılım ve Uygulama Geliştirme Uzmanı
6. IoT (Nesnelerin Interneti-Internet of Things) Uzmanı
7. Alternatif Enerji Uzmanı
8. 3D Üretim Mühendisi
9. Dijital Pazarlama ve Strateji Uzmanı
10. Risk Yönetimi Uzmanı, Aktüerya

Bu listeden çıkarılacak ana fikir herkesin yazılımcı, bilgisayar mühendisi olması gerekliliği değil. Aslında bu yönlendirme ülkelerin teknolojik seviyelerine göre farklı anlamlar taşıyor. Şöyle ki ABD, Çin, Kore, Japonya gibi yeni teknoloji ortaya koyan ülkelerde daha çok AR-GE mühendis, tasarımcı ihtiyacı ortaya çıkarken henüz gelişmekte olan ülkeler için daha çok kullanıcı seviyede veri analizci, yazılımcı gibi uygulama mühendis ve kullanıcılar aranacaktır.

Buna paralel olarak, bence, bizde puanı çok yüksek olan iyi üniversitelerin bilgisayar bölümlerine giremeyecek olanların matematik, istatistik gibi veri analiz yöntemlerine götürecek bölümlerde lisans eğitimi yaptıktan sonra ya da yaparken yazılım alanında uzmanlaşarak çok daha etkin meslek sahibi olabilirler. Bu konuda Dünya Ekonomik Forumu – İşlerin Geleceği 2020 Raporu orjinali olmazsa Türkçesi tercih öncesi okunmalıdır, diyorum.

“Türkiye’de çalışanların sadece yüzde 7’si işini seviyor”, “Türkiye’de çalışanların yüzde 63’ü, işyerine bağlı olmadığını söylüyor” şeklinde haberler sıkça karşımıza çıkmaktadır. Bu durum diğer ülkeler için de farklı oranlarda olmak üzere geçerli. Onsekiz yaşında hala bir fikri olmayanlar ya da etraftan, anne-babadan, öğretmeninden “sen şu olmalısın” önerisi almayanlar için internet üzerinde yetenekleri ve ilgi alanlarını ortaya çıkaran testler var. Daha profesyonel bir yaklaşım tercih edilirse bu işi yapan firmalar var.

Hangi üniversite? Bu da hedefe ve olanaklara bağlı. Hedef yurt dışı ise uluslararası listelerde üstte yer alan okullar tercih edilmeli. Tabi yaşanılan şehir, ekonomik olanaklar, istenen bölüm yer alma durumu ve diğer birçok etken var bu seçimde. Eğer üst sıralarda iseniz bölüm seçimi yanında üniversite de çok önemli. Çok istenen bir bölümü daha az bilinen bir okulda okumak yerine daha iyi bir okulun ikinci derece bir tercih edilen bir bölümünde bitirmek çok daha fayda sağlayabilir.

Tercih sıralamasında, bence Başarı Sırası (BS) ile en sonlarda girilebilecek bir bölüm yerine, daha ortalarda yer alabileceğiniz hatta başlarda olabilecek bir bölüm üniversite döneminde daha rahat etmenize, daha iyi notlarla mezun olmanıza vesile olabilecektir. Çok tercih edilen bir alanda “vasat” bir derece yerine daha az bilinen, tercih edilen bir alanda “en iyi” olmak daha iyi olacaktır.

Vakıf mı Devlet üniversite mi? Çok iyi devlet üniversiteleri yanında çok iyi vakıf üniversiteleri de var, ülkemizde her ne kadar uluslararası ilk 500 ya da ilk bine giren üniversite sayımız az olmasına karşın. Burada “çok iyi” sıfatı nereye gideceğine uluslararası derecelendirme kuruluşları yayınlarına, sıralamalarına bakılarak kolayca görülebilecektir. Tabi tam burslular haricinde bu konuda diğer bir önemli etken de ailenin mali-ekonomik durumu. ABD’de üniversite ile ilgili mâli konular genelde öğrencinin kendi adına aldığı ve daha sonra ödeyeceği kredi ile çözümlenirken bizde ailenin desteği önemli.

Uzun ve meşakkatli 12 senelik eğitim süreci, 135+180, 5 saati aşan bir sınav süreci ve belki birkaç saatte yapılabilecek bir tercih çalışması yaşamımızın geri kalanını etkileyecek bir sacayağı oluşturmaktadır. Bu nedenle çok daha fazla emek ve gayret sarf edilen ilk iki konu üzerine yapılabilecek yanlış ya da daha az etkin bir tercih ile marjinal fayda azalırken doğru yapılacak bir tercih ilk iki konunun faydasını katlayacaktır. Örneğin doğru analiz edilmeden yapılabilecek bir tercihle bir yere yerleşememe riski varken hiç şansı yokken çok daha yüksek bir BS gerektiren bir bölüme girme olasılığı vardır. Önceki yılların BS sına bakarak bir yıl önce BS 200.000 olan bir bölüme 2020 yılında kontenjanı “dolmadı” ibaresi yer almaktadır. Bunu anlamı bu yıl için tercih yapma hakkı BS 1.000.000  olan bir gencin bu bölümü yazmış olması halinde kazanma şansıdır.

Bu nedenlerle bu tercih dönemini en verimli bir şekilde değerlendirmek için önce kendimizi sonra üniversiteleri, bölümleri, müfredatlarını, öğretim görevlilerini, daha önceki yıllardaki tercihleri, gelecekle ilgili öngörü ve trendleri kriter olarak önümüze alıp tüm yaşamımızı etkileyecek tercih listemiz buna göre hazırlamanız gerekmektedir.